Μια εισαγωγή στην Μικροβιακή Αντοχή

Γιατί μας αφορά το πρόβλημα της Μικροβιακής Αντοχής;
Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών σε κατανάλωση αντιβιοτικών στην κοινότητα και την πρώτη θέση στην κατανάλωση των προωθημένων αντιβιοτικών στα ελληνικά νοσοκομεία. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), μόνο στην ΕΕ η Μικροβιακή Αντοχή κοστίζει 1,5 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως για το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης και την απώλεια της παραγωγικότητας και απειλεί την επίτευξη πολλών στόχων αειφόρου ανάπτυξης.

Η HelMSIC στα πλαίσια των δράσεών της για την προαγωγή της Δημόσιας Υγείας, οργανώνει φέτος για πρώτη φορά το πρόγραμμα “Antimicrobial Resistance” (Μικροβιακή Αντοχή), μια εκστρατεία ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των φοιτητών Ιατρικής και του κοινού, με σκοπό την κατάδειξη του παραπάνω προβλήματος για τα σύγχρονα νοσοκομεία, καθώς και την υιοθέτηση καλών πρακτικών, τόσο στο νοσοκομειακό όσο και στο εξωνοσοκομειακό περιβάλλον.

Μια εισαγωγή στην έννοια της Μικροβιακής Αντοχής
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO), η μικροβιακή αντοχή συμβαίνει όταν οι μικροοργανισμοί (όπως τα βακτηρίδια, οι μύκητες, οι ιοί και τα παράσιτα) μεταλλάσσουν αυτόματα το γονιδίωμά τους ή αποκτούν νέο γενετικό υλικό, με την έκθεσή τους σε αντιμικροβιακά φάρμακα (όπως αντιβιοτικά, αντιμυκητιακά, αντιιικά, ανθελονοσιακά και ανθελμινθικά). Οι μικροοργανισμοί που αναπτύσσουν μικροβιακή αντοχή αναφέρονται μερικές φορές ως “superbugs“. Ως αποτέλεσμα, τα φάρμακα καθίστανται αναποτελεσματικά και οι λοιμώξεις παραμένουν στο σώμα, αυξάνοντας τον κίνδυνο εξάπλωσης σε άλλους. Σύμφωνα με μελέτες η κατανάλωση αντιβιοτικών διαδραματίζει πρωτεύοντα ρόλο στην επιλογή πολυανθεκτικών στελεχών και η δραστική ελάττωσή τους μπορεί να οδηγήσει σε μείωση της αντοχής.

Γιατί η Μικροβιακή Αντοχή αποτελεί παγκόσμια ανησυχία;
Νέοι μηχανισμοί αντίστασης αναδύονται και εξαπλώνονται παγκοσμίως, απειλώντας την ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε κοινές μολυσματικές ασθένειες, με αποτέλεσμα παρατεταμένη ασθένεια, αναπηρία και θάνατο. Χωρίς αποτελεσματικά αντιμικροβιακά φάρμακα για την πρόληψη και τη θεραπεία λοιμώξεων, οι ιατρικές διαδικασίες, όπως η μεταμόσχευση οργάνων, η χημειοθεραπεία του καρκίνου, η αντιμετώπιση του διαβήτη και οι μεγάλες χειρουργικές επεμβάσεις, θα εμφανίζουν πολύ υψηλό κίνδυνο. Έτσι, η μικροβιακή αντοχή αυξάνει το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης με μεγαλύτερες διαμονές στα νοσοκομεία και απαιτείται πιο εντατική φροντίδα.

Πώς δρουν τα αντιβιοτικά;
Υπάρχουν δύο τύποι αντιβιοτικών που κατηγοριοποιούνται ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους:

  • Τα βακτηριοκτόνα, προκαλούν το θάνατο των βακτηρίων (πχ καταστρέφοντας το κυτταρικό τους τοίχωμα)
  • Τα βακτηριοστατικά, διακόπτουν την ανάπτυξή των βακτηρίων (π.χ. αναστέλλοντας τη λειτουργία του βακτρηριακού ριβοσώματος με αποτέλεσμα την αδυναμία των βακτηρίων να συνθέσουν νέες πρωτεΐνες, παρεμβαίνοντας στις διαδικασίες της αντιγραφής, της μεταγραφής κτλ).

Και γιατί όχι ιούς;
Ο τρόπος δράσης των αντιβιοτικών μπορεί εύκολα να απαντήσει σε αυτό το ερώτημα. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, τα αντιβιοτικά δρουν είτε επιδρώντας στα δομικά συστατικά του κυττάρου, άρα καταστρέφοντας τη δομή του, είτε επιδρώντας στις φυσιολογικές διαδικασίες επιβίωσης του. Οι ιοί δεν είναι κύτταρα, αποτελούν υποχρεωτικά ενδοκυτταρικά παράσιτα, χρησιμοποιούν δηλαδή τα σωματικά κύτταρα για να αναπαραχθούν ενσωματώνοντας το DNA τους σε αυτό του κυττάρου. Το γεγονός αυτό δεν επιτρέπει στα αντιβιοτικά να δράσουν αφού οι ιοί δεν διαθέτουν δομικά χαρακτηριστικά κυττάρου ούτε μηχανισμούς επιβίωσης και αναπαραγωγής (αντιγραφή, μεταγραφή και μετάφραση).

Πώς αναπτύσσεται η αντοχή στα βακτήρια;
Η θεωρία της εξέλιξης και τη “φυσικής επιλογής” έρχεται να μας δώσει την απάντηση. Όπως σε όλους τους οργανισμούς, έτσι και στα βακτήρια, συμβαίνουν τυχαίες μεταλλάξεις, μερικές από τις οποίες δεν έχουν κάποιο εμφανές αποτέλεσμα, ενώ άλλες προσδίδουν το βακτήριο ανθεκτικότητα απέναντι σε κάποιο αντιβιοτικό. Ενώ, λοιπόν, το αντιβιοτικό θα σκοτώσει τα υπόλοιπα βακτήρια, τα βακτήρια που έχουν υποστεί τη μετάλλαξη θα επιζήσουν και θα πολλαπλασιαστούν, βρίσκοντας περισσότερο χώρο και πόρους για την ανάπτυξή τους.

Το γεγονός αυτό μπορεί να προκληθεί μετά από λήψη αντιβιοτικών όταν δεν χρειάζεται, μη ολοκλήρωση της αγωγής, παράλειψη δόσεων ή λήψη σε λανθασμένες χρονικές στιγμές και γενικά μη συμμόρφωση στη θεραπεία. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, τα ανθεκτικά βακτήρια βρίσκουν πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθούν και να πολλαπλασιαστούν.

Ποια είναι τα αίτια της μικροβιακής αντοχής;
Τα βασικότερα αίτια επιδείνωσης της μικροβιακής αντοχής συνοψίζονται στα εξής:

  • Υπερσυνταγογράφηση αντιβιοτικών.
  • Μη συμμόρφωση των ασθενών στην θεραπεία.
  • Κατάχρηση των αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία και τις ιχθυοκαλλιέργειες.
  • Κακές συνθήκες υγιεινής και έλεγχος των λοιμώξεων στα νοσοκομεία.
  • Απουσία ανακάλυψης νέων αντιβιοτικών.

Ποιος είναι ο ρόλος του Φοιτητή Ιατρικής στο φαινόμενο αυτό;
Δεδομένης αυτής της κατάστασης γίνεται κατανοητή η ευθύνη του φοιτητή ιατρικής, ως μελλοντικού ιατρού άλλα και ως προσωπικού που στελεχώνει το νοσοκομείο, ώστε η χρήση των αντιβιοτικών να είναι όσο το δυνατόν πιο στοχευμένη και συνετή και οι ασθενείς να είναι όσο το δυνατόν πιο ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι, σε ό,τι αφορά τις προϋποθέσεις λήψης αντιβιοτικών αλλά και τις αρνητικές συνέπειες της αλόγιστης λήψης.

Παράλληλα, ο γιατρός οφείλει να κάνει εύστοχες επιλογές, με κριτική σκέψη και να φροντίζει συνεχώς να ενημερώνεται και να συνεκτιμά δεδομένα και διαγνώσεις όταν πρόκειται να συνταγογραφήσει κάποιο αντιβιοτικό στον ασθενή του.

Για να δεις πόσα ξέρεις κι εσύ πλέον για τη Μικροβιακή Αντοχή και τη σωστή χρήση αντιβιοτικών, κάνε το Quiz.

Πηγές

Συγγραφή: Αληγιάννη Σουζάνα-Ιωάννα & Παπαντωνίου Γρηγόρης