Open Access Week | 24-30 Οκτωβρίου
Η σύγχρονη εποχή της τεχνολογικής και επιστημονικής ανάπτυξης έχει επιφέρει σημαντικά αποτελέσματα στο ρυθμό παραγωγής επιστημονικής πληροφορίας. Χιλιάδες έρευνες, μελέτες και άρθρα δημοσιεύονται καθημερινά σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή, συνεισφέροντας στην διεύρυνση του υπάρχοντος γνωστικού πεδίου και δίνοντας τη δυνατότητα αξιοποίησης τους για τη βελτίωση του βιωτικού επιπέδου. Κατά πόσο όμως αυτές οι πληροφορίες είναι διαθέσιμες εντός και εκτός επιστημονικών κύκλων;
Το πρόβλημα
Η πλειονότητα του επιστημονικού έργου των τελευταίων ετών βρίσκεται κάτω από την οικονομική και πνευματική δέσμευση των εκδοτικών φορέων, με αποτέλεσμα η πρόσβαση και η επαναχρησιμοποίηση των πληροφοριών που παρέχουν να είναι εφικτή μόνο έναντι χρηματικού αντιτίμου που καλείται να πληρώσει είτε το ενδιαφερόμενο κοινό, είτε εκπαιδευτικοί φορείς όπως πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες. Παράλληλα, οι συγγραφείς έχουν μηδενικό σχεδόν οικονομικό όφελος από τη δημοσίευση του έργου τους και οι κρατικές επιχορηγήσεις για συνδρομές σε επιστημονικά περιοδικά, e-journals και sites μειώνονται συνεχώς. Το πρόβλημα λοιπόν, έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις με το 60% των ερευνητών παγκοσμίως να αντιμετωπίζουν πρόβλημα πρόσβασης σε ηλεκτρονικά άρθρα και έρευνες του ενδιαφέροντός τους.
Συνεπώς, παρατηρείται περιορισμός στην ελεύθερη και δωρεάν πρόσβαση στην έρευνα και κατ’επέκταση στον αντίκτυπο που μπορεί αυτή να έχει και επομένως, στο γνωσιακό και βιοτικό μας επίπεδο.
Τι είναι το Open Access
Λύση στο παραπάνω ζήτημα έρχεται να δώσει το Open Access. Στόχος του κινήματος αυτού είναι η δημιουργία ενός δικτύου παγκόσμιας εμβέλειας, όπου η πληροφορία θα παρέχεται ελεύθερα τόσο προς τους επιστημονικούς κύκλους όσο και έξω από αυτούς, πάντα υπό τον έλεγχο της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας. Οι πιο σύγχρονες μελέτες, άρθρα και έρευνες, παρακάμπτοντας τις χρονοβόρες διαδικασίες δημοσίευσης σε συνδρομητικούς φορείς, θα βρίσκονται διαθέσιμες σε οποιονδήποτε και οποτεδήποτε, συμβάλλοντας πραγματικά στην εξέλιξη και την πρόοδο των νέων επιστημών.
Πώς παρέχεται η ανοιχτή πρόσβαση
Υπάρχουν δύο δίοδοι προς τους ερευνητές ώστε να είναι σε θέση να δημοσιεύσουν το επιστημονικό τους έργο, τον «χρυσό δρόμο» και τον «πράσινο δρόμο».
Ο Πράσινος Δρόμος- Αυτοαρχειοθέτηση
Είδη δημοσιεύσεων που έχουν τη δυνατότητα υποβολής μέσω του πράσινου δρόμου:
- άρθρα τύπου pre-prints [δεν έχουν υποστεί ακόμη διαδικασία αξιολόγησης από κριτές]
- άρθρα τύπου post-prints [έχουν αξιολογηθεί/κριθεί κατάλληλα προς δημοσίευση]
- ψηφιακό επιστημονικό υλικό [πρακτικά συνεδρίων, μονογραφίες, διδακτορικές διατριβές κλπ]
Δυνατότητα δημοσίευσης σε:
- βάσεις βιβλιογραφικών δεδομένων
- θεματικές ψηφιακές συλλογές
- ιδρυματικά καταθετήρια
- προσωπικό διαδικτυακό τόπο
Ο Χρυσός Δρόμος- Ηλεκτρονικά περιοδικά Ανοικτής Πρόσβασης
Είδη δημοσιεύσεων που έχουν τη δυνατότητα υποβολής μέσω του χρυσού δρόμου:
- ακαδημαϊκά και ερευνητικά άρθρα που έχουν αξιολογηθεί από κριτές και έχουν κριθεί κατάλληλα προς δημοσίευση
Δυνατότητα δημοσίευσης σε:
- ηλεκτρονικά περιοδικά ελεύθερα προσβάσιμα από όλους χωρίς χρέωση. Τα περιοδικά αυτά εκδίδονται είτε από τους παραδοσιακούς εκδοτικούς οργανισμούς είτε από τους αποκλειστικούς εκδότες ανοικτής πρόσβασης, είτε από νέες μορφές εκδοτικών σχημάτων.
Σε κάθε περίπτωση, επιτυγχάνεται η άμεση, δωρεάν, έγκυρη και έγκαιρη πληροφόρηση του ενδιαφερόμενου κοινού. Οι δημοσιεύσεις αποκτούν μεγαλύτερη εμβέλεια, αυξημένη αναγνωρισιμότητα και απήχηση ενώ με τον τρόπο αυτό διασφαλίζεται και η διατήρηση του επιστημονικού υλικού σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα.
Πηγές αναζήτησης άρθρων ανοιχτής πρόσβασης:
Όσον αφορά την αναζήτηση open access άρθρων, υπάρχουν πηγές σε παγκόσμιο και εγχώριο επίπεδο. Ενδεικτικά, αναφέρονται οι εξής:
Σε παγκόσμιο επίπεδο:
Open Access Library – Open Access Medical Journals – BIOMED – PLOS
Στην Ελλάδα:
ΗΛΙΟΣ, το αποθετήριο του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης – HEAL-Link – Open Archives Greece
Βιβλιοθήκες Πανεπιστημίων:
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Πανεπιστήμιο Πατρών
Πανεπιστήμιο Κρήτης
Παράλληλα, χρήσιμα εργαλεία στην αναζήτηση πληροφοριών με ανοιχτή πρόσβαση αποτελούν το VPN (Virtual Private Network) αλλά και το open access button.
Η σημασία του δικαιώματος στην ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία μας οδήγησε στην δημιουργία της καμπάνιας ενημέρωσης “Open Access”. Στόχος μας είναι οι φοιτητές Ιατρικής αλλά και η ακαδημαϊκή κοινότητα να είναι ενήμεροι σχετικά με την παροχή και την αναζήτηση επιστημονικού υλικού σε μορφή απαλλαγμένη από τέλη και περιορισμούς πνευματικών δικαιωμάτων. Είναι στο χέρι όλων μας να ανατρέψουμε τα δεδομένα και να διεκδικήσουμε την εξέλιξη και την πρόοδο στη σύγχρονη γνώση.