Ιστορία και Σημασία των Εμβολίων

Η Παγκόσμια Εβδομάδα Ανοσοποίησης γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 24-30 Απριλίου, ειδικά όμως στις μέρες μας αποκτά βαθύτερο νόημα, υπογραμμίζοντας ένα από τα πιο φλέγοντα ζητήματα των ημερών μας παγκοσμίως. Ίσως μάλιστα τίποτα να μην μπορούσε να θεωρηθεί πιο επίκαιρο από τα εμβόλια, αφού διανύουμε μια περίοδο επαναστατικής ταχύτατης δημιουργίας διαφορετικών εμβολίων έναντι του νέου κορονοϊού Sars-Cov2.

Η πανδημία Covid-19 πλήττει την ανθρωπότητα από τον Δεκέμβριο του 2019 αλλά πλέον τίθεται μια ιδιαίτερα ισχυρή βάση για την καταπολέμησή της με την συνεισφορά των εμβολίων, μιας από τις πιο έξυπνες πρακτικές εφαρμογές ιατρικών γνώσεων ανά τους αιώνες.

Σύντομη Ιστορία των Εμβολίων

Η ιστορία των εμβολίων κάθε άλλο παρά βραχεία είναι, με την Κίνα να πρωτοπορεί με ένα είδος εμβολιασμού εναντίον της ευλογιάς (με χρήση βαμβακιού εμποτισμένου σε πύον φλυκταινών ευλογιόντων) ήδη από το 200 πΧ σύμφωνα με κάποιες πηγές. Οι αρχές βέβαια ετέθησαν περίπου το 1796 από τον Jenner, ο οποίος παρατήρησε ότι η μόλυνση από τον ιό της ευλογιάς της αγελάδας είχε προστατευτική δράση έναντι της ευλογιάς του ανθρώπου. Η συστηματική χορήγηση του εμβολίου άρχισε στην Αγγλία το 1804, στην Αυστραλία το 1917, ενώ σε παγκόσμια βάση μόλις το 1956 και είχε σκοπό τον περιορισμό και την εξαφάνιση της νόσου.

Στην Ελλάδα ο δαμαλισμός έγινε υποχρεωτικός δια νόμου το 1936. Παρ’ όλο που ο Jenner είναι ο πρώτος που εφάρμοσε συστηματικά τον εμβολιασμό εναντίον της ευλογιάς, πρωτοπόροι του εμβολιασμού θεωρούνται οι Έλληνες γιατροί Εμμανουήλ Τιμόνης (1669-1720) από τη Χίο και Ιάκωβος Πυλαρινός (1659-1718) από την Κεφαλονιά. 

Η λέξη vaccine προέρχεται από την Λατινική λέξη vacca που σημαίνει αγελάδα. Αργότερα ο Pasteur χρησιμοποίησε την λέξη vaccine για όλα τα εμβόλια.

Η ιστορία του εμβολίου αυτού τελειώνει το 1980 με τη πλήρη εξάλειψη της Ευλογιάς σε όλο το κόσμο και το τελευταίο κρούσμα Ευλογίας να σημειώνεται το 1978 στη Σομαλία.

Και από εκεί και πέρα η ιστορία συνεχίζεται: 

  • Το μικρόβιο της χολέρας (Vibrio cholerae) ανακαλύφθηκε το 1854 από τον Filippo Pacini και μετά το 1883 ξανά από τον Robert Koch. To 1879, o Chamberland, βοηθός του Paster, ανακάλυψε τυχαία το εμβόλιο της χολέρας. Εμβολίασε κοτόπουλα με υλικό από παλιά καλλιέργεια από νοσούντα κοτόπουλα και παρατήρησε ότι τα εμβολιασμένα κοτόπουλα δεν νοσούσαν. Παρόλο που το εμβόλιο ανακαλύφθηκε το 1879, τα πρώτα εμβόλια κατά της χολέρας κυκλοφόρησαν το 1917.
  • Το 1981 ο FDA χορήγησε άδεια για το εμβόλιο Heptavax-B της ηπατίτιδας Β που προέρχεται από ανθρώπινο αίμα (μέθοδος του Hilleman). Θεωρείται το πρώτο αντικαρκινικό εμβόλιο. Ήταν το πρώτο ιικό εμβόλιο υπομονάδας που αναπτύχθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Hilleman μετέτρεψε την επιφανειακή πρωτεΐνη της ηπατίτιδας Β, που ανακαλύφθηκε το 1965 από τον Baruch Blumberg και είναι γνωστή ως το αντιγόνο της Αυστραλίας, σε ένα αποτελεσματικό εμβόλιο.

Το εμβόλιο αποδείχθηκε αποτελεσματικό στην πρόληψη της ηπατίτιδας Β. Ωστόσο, λόγω ανησυχιών σχετικά με τη μόλυνση από τον ιό HIV, αντικαταστάθηκε το 1986 από το σημερινό εμβόλιο που περιέχει αδρανοποιημένο επιφανειακό αντιγόνο (HBsAg) ιού ηπατίτιδας Β, το οποίο παρασκευάζεται με την τεχνική του ανασυνδυασμένου DNΑ. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό και για εμβολιασμό ταξιδιωτών.

  • Μετά την μεγάλη επιτυχία της εκρίζωσης της ευλογιάς από τον πλανήτη, το 1988 ο Π.Ο.Υ. υιοθέτησε το στόχο της εκρίζωσης της πολιομυελίτιδας από τον πλανήτη και εκπόνησε συστηματικά προγράμματα για την επίτευξη του στόχου αυτού. Η πολιομυελίτιδα αποτέλεσε στο παρελθόν μάστιγα του παιδικού πληθυσμού και οι μεγάλες επιδημίες πολιομυελίτιδας σε Ευρώπη και ΗΠΑ στις αρχές του 20ου αιώνα οδήγησαν σε μόνιμη παράλυση χιλιάδων παιδιών. Η επιδημιολογία της πολιομυελίτιδας άλλαξε ριζικά μετά την εισαγωγή του εμβολίου με αδρανοποιημένο ιό (εμβόλιο Salk) το 1955 και του εμβολίου με τον εξασθενημένο ιό (εμβόλιο Sabin) το 1962.  Έξι χρόνια μετά την έναρξη του παγκόσμιου προγράμματος εξάλειψης, ο Π.Ο.Υ. κήρυξε την εξάλειψη της πολιομυελίτιδας στην Αμερικανική Ήπειρο το 1994 και στην Ευρώπη στις 6/6/2002. Η προσπάθεια συνεχίζεται για παγκόσμια εξάλειψη.

Σήμερα υπάρχουν διαθέσιμα εμβόλια για την προστασία από τουλάχιστον 20 ασθένειες, όπως η διφθερίτιδα, ο τέτανος, ο κοκκύτης, η γρίπη και η ιλαρά. Μαζί, αυτά τα εμβόλια σώζουν τη ζωή έως και 3 εκατομμυρίων ανθρώπων κάθε χρόνο.

 

Ποια η σημασία λοιπόν των σύγχρονων εμβολίων;

Όσον αφορά στην σημασία των εμβολίων, τα δεδομένα από μια έρευνα του Harvard που δημοσιεύθηκε στο Science αδιαμφισβήτως την καταδεικνύουν: Αν ένας ενήλικας, που δεν έχει εμβολιαστεί εναντίον του ιού της ιλαράς στην παιδική του ηλικία, κολλήσει ιλαρά ως ενήλικας θα χάσει την ανοσιακή του μνήμη κατά 70%. Ο ιός της ιλαράς εξαλείφει το 11% έως 73% των διαφορετικών αντισωμάτων που προστατεύουν από ιούς και βακτηριακά στελέχη ενός ατόμου που ήταν προηγουμένως άνοσο – οτιδήποτε από τη γρίπη και τον ιό του έρπητα έως τα βακτήρια που προκαλούν πνευμονία και δερματικές λοιμώξεις . Έτσι εύκολα ο άνθρωπος νοσεί πάλι από τα ίδια παθογόνα που είχε ήδη αντιμετωπίσει στη ζωή του. Μόνο και μόνο επειδή δεν είχε εμβολιαστεί την κατάλληλη στιγμή εναντίον ενός ιού…

Συνοπτικά:

  1. Ο εμβολιασμός προστατεύει τα άτομα που έχουν εμβολιαστεί και τους γύρω τους που είναι ευάλωτοι στις ασθένειες, μειώνοντας τον κίνδυνο εξάπλωσης ασθενειών μεταξύ των μελών της κοινότητας.
  2. Όταν μεγάλο μέρος του πληθυσμού έχει αποκτήσει ανοσία σε μια λοιμώδη νόσο, τότε είναι μάλλον απίθανο να εξαπλωθεί η νόσος από άτομο σε άτομο. Αυτό είναι γνωστό ως «συλλογική ανοσία» (επίσης γνωστή ως «ανοσία της αγέλης»), που επιτρέπει και την έμμεση προστασία των μη εμβολιασμένων ατόμων. 
  3. Επιπλέον, τα προγράμματα ανοσοποίησης συμβάλλουν στη μείωση του κοινωνικού, ψυχολογικού και οικονομικού φορτίου της νόσου στον πληθυσμό και στις κυβερνήσεις, μειώνοντας τις πιέσεις που ασκούνται στα συστήματα υγείας και κοινωνικής περίθαλψης και επιτρέποντας στα άτομα να συμμετέχουν σε παραγωγικές δραστηριότητες, όπως είναι η εκπαίδευση και η εργασία. Σύμφωνα με τον Gavi, ο εμβολιασμός μειώνει το κόστος υγείας για τα συστήματα υγείας και τις οικογένειες κατά 6 δις δολάρια (που αποτελεί, σε περιπτώσεις απουσίας εμβολιασμού, το κόστος θεραπείας από νόσηση)  

 

Γρήγορες απαντήσεις σε μύθους κατά των εμβολίων

Προκαλεί το εμβόλιο MMR (ιλαρά,ερυθρά,παρωτίτιδα) αυτισμό;

Δεν υπάρχει καμία τέτοια συσχέτιση σύμφωνα με πολλές μελέτες, που πραγματοποιήθηκαν σε πολύ μεγάλους πληθυσμούς. Η μελέτη του 1998 που είχε καταδείξει μια τέτοια πιθανή σύνδεση αποδείχτηκε αργότερα ελαττωματική και αναξιόπιστη. Η έρευνα αργότερα αποσύρθηκε και ο ιατρός που την είχε δημοσιεύσει έχασε την ιατρική άδειά του.

Είναι καλύτερο να επιτυγχάνεται ανοσοποίηση από την ίδια την ασθένεια παρά από το εμβόλιο;

Τα εμβόλια αλληλεπιδρούν με το ανοσοποιητικό σύστημα για να παραχθεί παρόμοια ανοσολογική απάντηση με την ασθένεια αλλά χωρίς όμως να προκαλούν την ασθένεια. Αντίθετα η φυσική νόσηση σε πολλά νοσήματα έχει σοβαρές επιπλοκές όπως νοητική υστέρηση από τον αιμόφιλο της γρίπης τύπου β ή καρκίνο του ήπατος από τον HBV. Επίσης οι αντιδράσεις από τά εμβόλια είναι παροδικές και πολύ πιο ήπιες (πόνος, ερυθρότητα και ήπιος πυρετός) από την ασθένεια.

Η ανθρωπότητα έχει κατανοήσει την σημασία της πρόληψης από αρχαιοτάτων χρόνων και αδιαμφισβήτητα δεν υπάρχει πιο σίγουρος και απόλυτος τρόπος πρόληψης μιας ασθένειας από την προγενέστερη ανοσοποίηση του οργανισμού σε αυτήν. Για να αποκτήσει όμως η ανθρωπότητα προβάδισμα στην εξάλειψη και άλλων επικίνδυνων, θανατηφόρων νόσων σίγουρα απαιτείται κατανόηση των οφελών του εμβολιασμού και μαζική εφαρμογή του από όλα τα κράτη διεθνώς. 

Εναπόκειται, πέρα από τους κρατικούς φορείς, σίγουρα και σε εμάς, ως επαγγελματίες υγείας αλλά και ως απλοί πολίτες με την στάση που επιδεικνύουμε,  η πραγματοποίηση αυτού του σπουδαίου πανανθρώπινου σκοπού.

 

Συγγραφή: Μαρία Παντερμαράκη, Τοπική Υπεύθυνη Δημόσιας Υγείας 2020/21

Πηγές:

https://www.who.int/news-room/q-a-detail/vaccines-and-immunization-what-is-vaccination?adgroupsurvey={adgroupsurvey}&gclid=EAIaIQobChMIrdablL2X8AIVAtN3Ch3g0Q8aEAAYASAAEgIB0_D_BwE
https://www.emvoliazo.gr/xrisimes-plirofories/10-mythoi-kai-aletheies-gia-ta-embolia
https://eody.gov.gr/disease/poliomyelitida/
https://www.paidiatros.com/ygeia/paediatricians/paediatric-issues/history-vaccines
https://www.ethnos.gr/kosmos/138512_embolia-poy-allaxan-ti-moira-mas-apo-tin-eylogia-eos-tin-poliomyelitida
https://eody.gov.gr/wp-content/uploads/2019/01/Sustaseis-emvoliasmou-gia-tin-Hpatitida-B.pdf
https://www.historyofvaccines.org/timeline#EVT_48
https://vaccination-info.eu/el/emboliasmos/ta-ofeli-toy-emboliasmoy-gia-tin-koinotita
https://www.gavi.org/economic-benefits-vaccines
https://news.harvard.edu/gazette/story/2019/10/how-measles-wipes-out-the-bodys-immune-memory/ https://core.ac.uk/download/pdf/132822085.pdf