Εμπεριστατωμένη Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση
Τι είναι, ο ρόλος του φοιτητή Ιατρικής και η δράση της HelMSIC

Η θέση της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στο σχολικό πρόγραμμα εξακολουθεί να αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα που προκαλεί έντονο προβληματισμό και διαφωνίες. Παράλληλα, ένας αυξανόμενος αριθμός νέων αναζητά γνώσεις σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, κυρίως από το διαδίκτυο. Πολλοί νέοι εκτίθενται, έτσι, σε αχανές πορνογραφικό υλικό αλλά και σε μη εξακριβωμένες πληροφορίες που προβάλλουν λανθασμένα πρότυπα, καθοριστικά όμως για τη δια βίου σεξουαλική τους δραστηριότητα. 

Τι είναι η εμπεριστατωμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση;
H εμπεριστατωμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι μία συνεχής διαδικασία, μη τυπικής εκπαίδευσης, βασισμένη στο πρόγραμμα σπουδών, πάνω σε θέματα σεξουαλικότητας. Παρέχει εξακριβωμένες πληροφορίες σχετικά με θεματικές όπως: 

  • η ανατομία και φυσιολογία του αναπαραγωγικού συστήματος 
  • οι τρόποι αντισύλληψης
  • το σεξ και η ευχαρίστηση
  • οι σεξουαλικές πρακτικές 
  • η σεξουαλικότητα 
  • οι τρόποι προφύλαξης από Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενες Λοιμώξεις (ΣΜΛ)
  • τα σεξουαλικά δικαιώματα
  • ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου
  • οι πρακτικές ασφαλούς και υπεύθυνης σεξουαλικής συμπεριφοράς

Στόχος της είναι να εξοπλίσει παιδιά και νέους με γνώσεις, δεξιότητες, συμπεριφορές και αξίες που θα τους επιτρέψουν να υπερασπιστούν την υγεία, την ευημερία και την αξιοπρέπειά τους, καθώς και να αναπτύξουν κοινωνικές και σεξουαλικές σχέσεις με σεβασμό και ασφάλεια. Παράλληλα, συμβάλλει στο να κατανοήσουν πώς οι επιλογές τους επηρεάζουν τόσο τη δική τους ευημερία όσο και των υπολοίπων και να διασφαλίσουν την προστασία των δικαιωμάτων τους καθ ‘όλη τη διάρκεια της ζωής τους.

Σε έναν αυξανόμενο αριθμό ευρωπαϊκών χωρών η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση εντάσσεται στα σχολεία ως υποχρεωτικό μάθημα και τα αποτελέσματα καθιστούν καταφανή την ανάγκη ένταξής της στο σχολικό πρόγραμμα και όλων των υπόλοιπων χωρών. Σύμφωνα, μάλιστα, με πορίσματα ερευνών, από ένα ευρύ φάσμα χωρών στις οποίες πραγματοποιείται εμπεριστατωμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ή έχει γίνει κάποια παρέμβαση στο πληθυσμό για συγκεκριμένο θέμα (HIV, ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες), κάτι που ονομάζεται reach-out παρέμβαση, παρατηρήθηκε μείωση των κρουσμάτων Σεξουαλικών Μεταδιδόμενων Λοιμώξεων και των ανεπιθύμητων κυήσεων. Επίσης, σε αυτές τις χώρες τα άτομα υιοθετούν πιο ασφαλείς σεξουαλικές συμπεριφορές, γνωρίζουν τα σεξουαλικά δικαιώματα των ίδιων και των  συντρόφων τους, ενώ μέσω της διαπαιδαγώγησης έχουν καταρρίψει στερεότυπα σχετικά με τη σεξουαλική υγεία και την σεξουαλικότητα γενικότερα. 

Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα;
Στην Ελλάδα, καθώς η σεξουαλική αγωγή παραμένει ένα θέμα “ταμπού” και δεν είναι επίσημα ενταγμένη στο πρόγραμμα σπουδών των σχολείων, εδραιώνονται έμφυλα στερεότυπα και πολλά νεαρά άτομα, αγνοώντας τους τρόπους προφύλαξης προσβάλλονται από Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενες Λοιμώξεις. Ακόμη, παρατηρείται ένας μεγάλος αριθμός ανεπιθύμητων κυήσεων ειδικά σε νεαρές γυναίκες. 

Συγκεκριμένα, ανάμεσα σε 1,5 εκατ. γυναικών (18-35 ετών) που βρίσκονται σε αναπαραγωγική ηλικία στην Ελλάδα, μόνο το 4% αυτών γνωρίζει πώς να προφυλάσσεται από μία ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Τα στοιχεία σχετικά με την χρήση μεθόδων προφύλαξης αλλά και την έναρξη της σεξουαλικής δραστηριότητας είναι εξίσου ανησυχητικά. Σταδιακά, από το 2002 έως το 2018 το ποσοστό των εφήβων που αναφέρουν χρήση προφυλακτικού μειώνεται σημαντικά από 86,9% σε 75,6%, ενώ το 20,5% των έφηβων κοριτσιών και το 7,9% των έφηβων αγοριών απαντούν σχετικά με την πρώτη τους ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή είτε ότι δεν ήθελαν πραγματικά να συμβεί είτε ότι θα προτιμούσαν να έχει συμβεί αργότερα. Τα προαναφερόμενα ποσοστά έχουν απόλυτη συνάφεια με την πραγματικότητα, αν αναλογιστεί κανείς την παντελή έλλειψη ενημέρωσης αναφορικά με τη σεξουαλική αγωγή κατά τα πιο κρίσιμα έτη των δύο φύλων, δηλαδή στη σχολική ηλικία.

Ποιος είναι ο ρόλος των φοιτητών Ιατρικής;
Οι φοιτητές Ιατρικής έχουν αρκετά γνωστικά εφόδια και άμεση πρόσβαση στην επιστημονική γνώση πάνω σε διάφορες από τις θεματικές που εντάσσονται στην Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση. Συνεπώς, είναι ρόλος τους να εντοπίσουν την ανάγκη, να ευαισθητοποιηθούν και να δραστηριοποιηθούν. 

Αφενός, σε πρώτο στάδιο, οφείλουν να εκπαιδευτούν οι ίδιοι πάνω στις θεματικές της σεξουαλικής αγωγής ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν σε ερωτήσεις που θα αφορούν την σεξουαλική υγεία των μελλοντικών ασθενών τους. Συχνά, μάλιστα, πολλές από τις απορίες των ασθενών αντανακλούν την έλλειψη ολιστικής σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης τους και απαιτούν την αντίστοιχη γνώση από τον επαγγελματία υγείας για να επιλυθούν. Αφετέρου, στον ρόλο τους εναπόκειται και η δραστηριοποίηση στον τομέα της πρόληψης μέσω της διενέργειας ή υποστήριξης προγραμμάτων Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης Νέων. Παράλληλα, οι φοιτητές Ιατρικής οφείλουν να προάγουν την ασφαλή σεξουαλική συμπεριφορά και την εκπαίδευση του κοινού σε ζητήματα σεξουαλικής υγείας.  

Συμπεραίνεται, λοιπόν, ότι η έλλειψη εμπεριστατωμένης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που παρατηρείται στην Ελλάδα αφορά άμεσα τους Φοιτητές Ιατρικής και τους Επαγγελματίες Υγείας, γεγονός που καθίσταται ακόμη πιο φανερό αν αναλογιστεί κανείς τις πιθανές επιπτώσεις της τόσο στη σωματική όσο και τη συναισθηματική υγεία νεαρών, και όχι μόνο, ατόμων και κατ’ επέκταση στη δημόσια υγεία. 

Η δράση της HelMSIC
Για τη θητεία 2020/21, η Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση αποτελεί ψηφισμένη θεματική επικέντρωσης της HelMSIC και σε αυτό το πλαίσιο, διοργανώνει το πρόγραμμα SHARE | Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση Νέων. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης εφήβων και νέων σε θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και πραγματοποιείται σε συνεργασία με τον Κυπριακό Σύνδεσμο Οικογενειακού Προγραμματισμού (ΚΣΟΠ) και δομές φιλοξενίας παιδιών.

Τι περιλαμβάνει το πρόγραμμα;
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει 5 εκπαιδευτικά βιωματικά σεμινάρια σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, τα οποία πραγματοποιούνται από εκπαιδευτές της HelMSIC πάνω στη Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία, προς τους εφήβους και νέους που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, μέσω των συνεργαζόμενων φορέων. Πριν την πραγματοποιήση των σεμιναρίων, οι εκπαιδευτές προετοιμάζονται και εκπαιδεύονται περαιτέρω στις θεματικές της Σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, αλλά και σε άλλες δεξιότητες, όπως ενδεικτικά η προσέγγιση κοινού ανηλίκων ατόμων, από τους εξωτερικούς συνεργάτες του προγράμματος.

Τα βιωματικά σεμινάρια πραγματοποιούνται με τη μέθοδο της ομοταγούς εκπαίδευσης (peer education), από καταρτισμένους εκπαιδευτές της HelMSIC, των οποίων η ηλικιακή ομάδα δεν διαφέρει πολύ από την ηλικία των εκπαιδευόμενων. Με τον τρόπο αυτό διευκολύνεται η επίτευξη των στόχων του προγράμματος, καθώς, αφενός παρέχονται επιστημονικά ορθές πληροφορίες και αφετέρου, οι συμμετέχοντες αισθάνονται πιο άνετα να εκφράσουν τις απορίες τους για θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, λόγω του πολύ μικρού ηλικιακού χάσματος μεταξύ συμμετεχόντων και εκπαιδευτών.

Συγγραφή: Μελίνα – Ανθή Ντουχανιάρη, Τοπική Υπεύθυνη Σεξουαλικής & Αναπαραγωγικής Υγείας 2020/21
Επιμέλεια: Γιώργος Βαϊόπουλος, Πανελλήνιος Συντονιστής του Προγράμματος SHARE 2021

Πηγές:

https://www.unfpa.org/comprehensive-sexuality-education#
https://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/ITGSE_en.pdf
https://www.ippfen.org/sites/ippfen/files/2018-05/Comprehensive
https://www.cnn.gr/news/ellada/story/45194/
https://www.epipsi.gr/images/Documents/hmera-kata-aids/HBSC2018_04_Sex.pdf
https://www.unaids.org/sites/default/files/media_asset/ITGSE_en.pdf
https://www.ippfen.org/sites/ippfen/files/2018-05/Comprehensive