Η Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση και η υγεία των νέων εν μέσω της πανδημίας COVID-19
H πανδημία COVID-19 αποτελεί μια πρωτόγνωρη κατάσταση που δεν αφήνει ανεπηρέαστους τους νέους. Το κλείσιμο των σχολείων και των πανεπιστημίων, που κατεξοχήν αποτελούν χώρους κοινωνικοποίησης και ανταλλαγής ιδεών, προκάλεσε μεγάλες αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο οι νέοι αλληλεπιδρούν. Ο υποχρεωτικός εγκλεισμός περιόρισε την ελευθερία τους και αύξησε κατακόρυφα το χρόνο που περνούν με τις οικογένειες τους. Ταυτόχρονα πλήθυναν οι ενδοοικογενειακές εντάσεις, καθώς η νέα πραγματικότητα αποτελεί μία πρόκληση για όλους, εξαιτίας του φόβου, των δυσκολιών και της ανασφάλειας που τη συνοδεύουν. Παράλληλα με όλες τις αλλαγές που συμβαίνουν είναι φυσικό επόμενο να επηρεαστεί και η Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση.
Ο ρόλος της Σεξουαλικής Διαπαιδαγώγησης για τους νέους
Οι σχέσεις και η αλληλεπίδραση των νέων επηρεάζονται σημαντικά από την ενημέρωση και τα ερεθίσματα που δύναται να δεχθούν μέσω της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, στην οποία υπήρχε πιο εύκολη πρόσβαση πριν την πανδημία. Θεματικές της αποτελούν, μεταξύ άλλων, η έμφυλη βία, η συναίνεση, τα όρια που θέτει το κάθε άτομο ανάμεσα στο σώμα του και τους άλλους ανθρώπους, ακόμη και η ορθή χρήση του διαδικτύου, με σκοπό να προλαμβάνονται περιστατικά παρενόχλησης. Αυτές οι θεματικές αποτελούν σημαντικούς σταθμούς για τη σωστή συμπεριφορική ανάπτυξη του ατόμου, αλλά και για την αντίληψή του γύρω από τη διαφύλαξη της υγείας και της προσωπικότητάς του.
Επίδραση της Πανδημίας στη Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση
Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των νέων που παρέχεται από το σχολείο περιορίστηκε σε σημαντικό βαθμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Σύμφωνα με στοιχεία, στα διαδικτυακά μαθήματα δε δίνεται αξία στην σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, όπως στις δια ζώσης συνθήκες, με αποτέλεσμα είτε τελικά να μην διδάσκεται καθόλου, είτε κάποιες ώρες της να αντικαθίστανται από μαθήματα που θεωρούνται πιο σημαντικά. Ένα μέρος της εκπαιδευτικής κοινότητας στράφηκε στη διαδικτυακή πραγματοποίηση προγραμμάτων σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης ή ακόμα και στην ασύγχρονη εκπαίδευση, τα οποία φαίνεται να έχουν θετική επίδραση για τους συμμετέχοντες, παρόλα τα προβλήματα που ίσως παρουσιάζουν, όπως το τεχνολογικό χάσμα για ορισμένους πληθυσμούς και η μειωμένη διαδραστικότητα. Παρόλα αυτά, οι προβλέψεις για το μέλλον της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης μοιάζουν μάλλον δυσοίωνες, καθώς πιστεύεται πως όταν ανοίξουν τα σχολεία και επανέλθει η εκπαιδευτική διαδικασία στη δια ζώσης μορφή, ίσως δοθεί προτεραιότητα στην αναπλήρωση της διδακτέας ύλης που χάθηκε όλον αυτόν τον καιρό. Επομένως, μαθήματα σαν την σεξουαλική διαπαιδαγώγηση πιθανά να παραγκωνιστούν, με αρνητικές συνέπειες στην ψυχοσύνθεση και την συμπεριφορά των εφήβων.
Οι συνέπειες της έλλειψης σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης έχουν ήδη αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του Ταμείου των Ηνωμένων Εθνών για τη Δημογραφία (United Nations Population Fund – UNFPA). Η εφαρμογή των lockdowns και το κλείσιμο των σχολείων, αύξησε ανησυχητικά τα ποσοστά ενδοοικογενειακής βίας, των μη προγραμματισμένων ή εξαναγκαστικών σεξουαλικών δραστηριοτήτων και της σεξουαλικής βίας.
Τα δεδομένα της Ελλάδας
Όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει υποχρεωτικό μάθημα σεξουαλικής αγωγής στα ελληνικά σχολεία, την στιγμή που οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες το έχουν εντάξει στο πρόγραμμα σπουδών αρκετά χρόνια τώρα. Βέβαια, για να μπορέσει να εισαχθεί το συγκεκριμένο μάθημα στο πρόγραμμα σπουδών των ελληνικών σχολείων θα πρέπει πρώτα να πραγματοποιηθεί μια οργανωμένη εκπαίδευση των διδασκόντων, ώστε αυτοί να έρθουν σε άμεση επιστημονική επαφή με το αντικείμενο και να εκπαιδευτούν κατάλληλα. Από την σχολική χρονιά 2020-21, σε 218 ελληνικά δημόσια σχολεία, εφαρμόζονται πιλοτικά Εργαστήρια Δεξιοτήτων που μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν τη θεματική της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Ο τελικός στόχος του εγχειρήματος είναι η υποχρεωτική και πανελλαδική ένταξη των εργαστηρίων δεξιοτήτων στο ωρολόγιο πρόγραμμα από την νέα σχολική χρονιά. Ως εκ τούτου, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση θα αποτελέσει θεματική ενασχόλησης από τη μια υποχρεωτική, αλλά από την άλλη εντασσόμενη σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, δηλαδή μη αυτόνομο μάθημα. Με άλλα λόγια, δε θα υπάρχει μάθημα με τίτλο “Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση” το οποίο να διδάσκεται σταθερά κάποιες ώρες την εβδομάδα, καθόλη τη διάρκεια του σχολικού έτους. Η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι υποενότητα του θεματικού κύκλου “Ευ Ζην”, ο οποίος ανήκει στο -υποχρεωτικό από τη νέα σχολική χρονιά- μάθημα των “Εργαστηρίων Δεξιοτήτων”, μαζί με 3 ακόμα υποενότητες. Σύμφωνα με απόφαση που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2020, είναι στην ευχέρεια του διδάσκοντα να επιλέξει τη υποενότητα της σεξουαλικής αγωγής ή όχι.
Ο αντίκτυπος της κατάστασης στην υγεία των νέων
Η έλλειψη σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και ενημέρωσης των νέων για ζητήματα που αφορούν τη σεξουαλική τους υγεία, σε συνδυασμό με την πανδημία, έχει προκαλέσει αρκετά προβλήματα. Τα άτομα που βρίσκονται σε ρομαντικές και ερωτικές σχέσεις καλούνται να αντιμετωπίσουν την έλλειψη ιδιωτικότητας, τη δυσκολία πρόσβασης στην αντισύλληψη και στην ασφαλή άμβλωση. Η τελευταία μάλιστα χαρακτηρίζεται από πολλά κράτη ως “μη απολύτως απαραίτητη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη”. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με αδυναμία αρκετών γυναικών να επισκεφθούν κλινικές που παρέχουν πρόσβαση στην άμβλωση λόγω των lockdowns, θέτει ακόμη μεγαλύτερα εμπόδια σε σχέση με τις προ COVID-19 εποχές. Ταυτόχρονα, η προκαλούμενη οικονομική ύφεση έχει οδηγήσει τους παρόχους προφυλάξεων σε κλείσιμο ή ελάττωση της παραγωγής με αποτέλεσμα οι προφυλάξεις να είναι δυσεύρετες σε ορισμένες περιπτώσεις.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο αριθμός των εμβολιασμών ενάντια στον HPV, ο οποίος παγκοσμίως μειώθηκε σημαντικά από τον Φεβρουάριο έως τον Απρίλιο του 2020. Το συγκεκριμένο εμβόλιο συστήνεται πρωτίστως σε εφήβους και νέους, ενώ η λοίμωξη από HPV συγκαταλέγεται στις σεξουαλικώς μεταδιδόμενες λοιμώξεις που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Τα εμβόλια για τον HPV, προωθούνται συνήθως μέσω ενημερώσεων που λαμβάνουν χώρα στο σχολικό περιβάλλον, καθώς επίσης και μέσω των εθνικών εκστρατειών εμβολιασμού. Από τον Αύγουστο του 2020, ο ΠΟΥ (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας) ανέφερε μείωση κατά 20% στα παγκόσμια ποσοστά ανοσοποίησης του πληθυσμού παγκοσμίως, το οποίο αποτελεί συνέπεια της έλλειψης των δύο παραγόντων που αναφέρθηκαν πιο πάνω.
Τέλος, όσον αφορά στην ψυχική υγεία των νέων, επηρεάζεται και αυτή σε σημαντικό βαθμό, λόγω της κοινωνικής αποστασιοποίησης και της αδυναμίας δια ζώσης συνάντησης με φίλους και ρομαντικούς συντρόφους. Η συναισθηματική απόσταση μειώνεται εν μέρει χάρη στην τεχνολογία και την ευχέρεια χρήσης της από την νέα γενιά, χωρίς όμως η online επικοινωνία να μπορεί ποτέ να προσεγγίσει την ποιότητα της δια ζώσης. Ταυτόχρονα, καθώς το άγχος τους αυξάνεται και η πρόσβασή σε υγιή υποστήριξη αντιμετώπισης μειώνεται, διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης επιθετικών συμπεριφορών προς το περιβάλλον τους ή ακόμα και προς τους εαυτούς τους.
Ο ρόλος του φοιτητή Ιατρικής
Είναι αναγκαίο οι φοιτητές Ιατρικής να είναι εκπαιδευμένοι και ευαισθητοποιημένοι σε θεματικές που αφορούν στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση. Οφείλουν να έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίζουν τα φυσικά σημεία που μπορεί να υποδηλώνουν σεξουαλική κακοποίηση, να προάγουν τις σωστές σεξουαλικές συμπεριφορές, να ενημερώνουν τους μελλοντικούς ασθενείς τους για τρόπους προφύλαξης από τις ΣΜΛ (Σεξουαλικά Μεταδιδόμενες Λοιμώξεις) και να παρέχουν ίση πρόσβαση στην υγεία ανεξαρτήτως σεξουαλικότητας, σεξουαλικών πρακτικών ή άλλων στοιχείων της συμπεριφοράς των ατόμων.
Και τελικά;
Συμπερασματικά, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση έχει δεχτεί ένα αρκετά μεγάλο πλήγμα λόγω της πανδημίας. Στη χώρα μας χρειάζονται ακόμα αρκετά βήματα, ώστε να παγιωθεί ως υποχρεωτικό μάθημα με ξεκάθαρους στόχους για τη συμπεριφορική εξέλιξη των εφήβων και μελλοντικών ενηλίκων. Ταυτόχρονα πρέπει εμείς ως φοιτητές ιατρικής να παραμένουμε ενεργοί σε τέτοια ζητήματα, ώστε να καταφέρουμε να παρέχουμε στους μελλοντικούς ασθενείς μας τις καλύτερες δυνατές υπηρεσίες και να προάγουμε την ισότιμη πρόσβαση στην υγεία.
Συγγραφή: Μαρία Σαχά, Τοπική Υπεύθυνη Σεξουαλικής & Αναπαραγωγικής Υγείας 2020/21
Επιμέλεια: Γιώργος Βαϊόπουλος, Πανελλήνιος Συντονιστής του Προγράμματος SHARE 2021
Πηγές:
https://www.publichealth.columbia.edu/public-health-now/news/covid-19-affects
https://www.jpagonline.org/article/S1083-3188(20)30301-6/fulltext
https://www.rutgers.international/covid-19-pandemic
https://www.everywomaneverychild.org/comprehensive-sexuality-education-during-a-pandemic
https://www.ethnos.gr/ellada/147492_sexoyaliki-agogi
https://www.jahonline.org/article/S1054-139X(20)30332-3/fulltext
https://www.jmir.org/2020/8/e20961/
https://www.councilonrecovery.org/how-covid-19-is-affecting-teens-mental-health/
https://ncdalliance.org/news-events/blog/covid-19-and-cervical-cancer-a-pandemic
https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2020/document.pdf
Μαίρη Χιόνη, Σεξουαλική Αγωγή και ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα, επιστημονικός τόμος Συμπερίληψη & Ανθεκτικότητα, 2020