Color Health | H πρόσβαση των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στις υπηρεσίες υγείας
Αρκετά συχνά τα μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας αντιμετωπίζουν ποικίλα εμπόδια στην πρόσβαση της απαραίτητης για εκείνα ιατρικής περίθαλψης, κάτι που για τους υπόλοιπους ανθρώπους μοιάζει δεδομένο. Το πρόβλημα αυτό δεν είναι καινούριο, καθώς αφορά τις στάσεις και τις αντιλήψεις των επαγγελματιών υγείας προς τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, και τα διάφορα περιστατικά εγκλημάτων μίσους, συμπεριλαμβανομένης της ομοφοβικής, αμφιφοβικής, ιντερφοβικής και τρανσφοβικής διάκρισης και βίας.
Οι ιατρικές ανάγκες των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων ποικίλουν, όμως δε σχετίζονται με μεμονωμένες ασθένειες, καθώς έχει αποδειχθεί πως δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα υγείας που να συνδέεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό ή/και την την ταυτότητα του φύλου. Ωστόσο, τα άτομα αυτά είναι πιθανότερο να βιώσουν ορισμένα προβλήματα υγείας, τα οποία απορρέουν μέσα από το στίγμα και τις διακρίσεις που δέχονται σε καθημερινή βάση, καθώς η συνεχής επαφή με στιγματιστικές εμπειρίες μπορεί να προκαλέσει μεγάλα επίπεδα άγχους και στρες, τα οποία δυνητικά οδηγούν στην υιοθέτηση ανθυγιεινών συμπεριφορών (αλκοόλ, κάπνισμα, χρήση ναρκωτικών, μη ασφαλείς σεξουαλικές συμπεριφορές), σε καταθλιπτικά επεισόδια ή ακόμα και σε αυτοκτονικές τάσεις.
Τα εμπόδια των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στην ιατρική περίθαλψη
Υπάρχουν αρκετές αιτίες που φέρνουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα αντιμέτωπα με δυσκολίες στην πρόσβαση στις υπηρεσίες δημόσιας ιατρικής περίθαλψης, οι οποίοι μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
Κοινωνική περιθωριοποίηση / Έλλειψη ασφάλισης
Ένα πρωταρχικό ζήτημα που η πλειονότητα αγνοεί είναι ότι τα ΛΟΑΤΚΙ+ μπορεί να αντιμετωπίζουν προβλήματα με τη βασική πρόσβαση στη φροντίδα. Τα άτομα αυτά είναι λιγότερο πιθανό να έχουν ασφάλιση υγείας, είτε επειδή οι οικογένειές τους τα είχαν απορρίψει όταν ήταν νέα, είτε επειδή είναι άνεργα και η έλλειψη εργασίας τους σχετίζεται με τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα του φύλου τους, είτε απλώς επειδή χρειάζονται πιο εξειδικευμένες υπηρεσίες που δεν είναι διαθέσιμες σε αυτούς, ακόμη και όταν έχουν ασφάλιση υγείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των υπηρεσιών αυτών είναι οι επεμβάσεις επαναπροσδιορισμού του φύλου και οι ορμονοθεραπείες που επιθυμούν να πραγματοποιήσουν πολλά τρανς άτομα, οι οποίες όμως απαιτούν μεγάλα χρηματικά ποσά και ως αποτέλεσμα παραμένουν μη προσιτές για αυτά.
Έλλειψη γνώσεων και ορθής πληροφόρησης από το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό
Η ελλιπής ενημέρωση και εκπαίδευση των επαγγελματιών πάνω σε ζητήματα που αφορούν τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα αναδεικνύεται μέσα από τα ερευνητικά δεδομένα. Σύμφωνα με πανελλήνια διαδικτυακή έρευνα του ευρωπαϊκού προγράμματος FAROS – Feature Α pRotective environment fOr lbtqi+ personS, η συντριπτική πλειονότητα των επαγγελματιών διαφόρων δημοσίων υπηρεσιών (96%) δηλώνει πως δεν έχει λάβει ενημέρωση σχετικά με την παροχή συμπεριληπτικών υπηρεσιών για ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Στον χώρο της υγείας οι κύριες δυσκολίες εντοπίζονται στη στάση των επαγγελματιών υγείας προς τα τρανς άτομα. Με βάση πανελλήνια διαδικτυακή έρευνα του ευρωπαϊκού έργου Transcare – Βελτίωση της πρόσβασης των τρανς ατόμων στις υπηρεσίες υγείας, το 89% των επαγγελματιών υγείας απάντησε ότι δεν έχει λάβει κάποια εκπαίδευση σε θέματα ταυτότητας φύλου. Αναφορές σε ζητήματα ταυτότητας φύλου στα εκπαιδευτικά εγχειρίδια δεν υπάρχουν (43%) ή είναι σπάνιες (27%), ενώ στις περιπτώσεις όπου υπάρχουν το 25% δήλωσε πως αυτή είναι παθολογιοποιητικές. Ως αποτέλεσμα πολλοί γιατροί δεν ξέρουν με ποιον τρόπο να συμπεριφερθούν απέναντι τους καθώς δεν έχουν τις κατάλληλες επικοινωνιακές δεξιότητες για να το κάνουν, ώστε ορισμένες φορές κάνουν λανθασμένους χειρισμούς. Σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση του προβλήματος παίζει το γεγονός ότι δεν υπάρχει κανένα υποχρεωτικό μάθημα στις ιατρικές σχολές που να θίγει τις συγκεκριμένες θεματικές, παρα μόνο κάποια κομμάτια διάσπαρτων μαθημάτων επιλογής σε ορισμένα μόνο τμήματα. Σε συνδυασμό με τις βαθιά ριζωμένες φοβικές κοινωνικές αντιλήψεις, το κενό που υπάρχει στην επιμόρφωση των επαγγελματιών έχει ως αποτέλεσμα τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα να μην απολαμβάνουν ίση πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες, παραμένοντας σε μεγάλο βαθμό αόρατα.
Προηγούμενες αρνητικές εμπειρίες
Είναι πολύ συχνό άτομα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας να αποφεύγουν εσκεμμένα τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας λόγω παλαιότερης κακής εμπειρίας που μπορεί να είχαν, ή να τους έχουν διηγηθεί, ή ακόμα και από φόβο ότι μπορεί να στιγματιστουν και να στοχοποιηθούν. Ενδεικτικά, η πλειονότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων που συμμετείχαν στην έρευνα του FAROS (77%) δήλωσε πως το ιατρονοσηλευτικό προσωπικό υποθέτει συχνά ή πάντα πως είναι cis και ετεροφυλόφιλα. Επίσης, ένα στα δύο ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα (50%) δήλωσε πως αισθάνεται καθόλου ή λίγη ασφάλεια και άνεση κατά την επίσκεψή του σε δημόσιους φορείς. Τέλος, στην πλειοψηφία τους (65%) τα άτομα θεωρούν πως το προσωπικό στις δημόσιες υπηρεσίες υγείας δε λαμβάνει υπόψιν τις ανάγκες τους ως ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Συχνά, για να αποφευχθούν τέτοιες αρνητικές καταστάσεις, αναφέρεται πως τα άτομα αυτά αναζητούν συγκεκριμένες ενδείξεις για την ασφάλεια του περιβάλλοντος όταν φτάνουν σε μια μονάδα υγειονομικής περίθαλψης, όπως για παράδειγμα ο τρόπος που τα υποδέχεται το προσωπικό, εάν αναρτώνται πολιτικές απαγόρευσης διακρίσεων σε δημόσιους χώρους ή εάν υπάρχουν μπάνια μεμονωμένης χρήσης ή ουδέτερα ως προς το φύλο.
Στίγμα και αντιμετώπιση από τους επαγγελματίες υγείας
Δυστυχώς, οι περιπτώσεις στιγματισμού και διακρίσεων των ΛΟΑΤΚΙ+ ασθενών από τους επαγγελματίες υγείας και το προσωπικό των νοσοκομείων δεν έχουν σταματήσει να υφίστανται ακόμη και μετά από τεράστιους αγώνες αναγνώρισης των δικαιωμάτων και ορατότητας των αναγκών των ατόμων αυτών. Δεδομένα που συλλέχθηκαν από ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα και προσωπικό υγείας ανέδειξαν πως η ομοφοβία και η τρανσφοβία αποτελούν καίριους παράγοντες που συμβάλλουν στη στιγματιστική συμπεριφορά από τους επαγγελματίες υγείας. Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε πως ο ομοφοβικός (αλλά και τρανσφοβικός) εκφοβισμός μπορεί να πάρει πολλές μορφές όπως υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς, δημόσια διαπόμπευση, λεκτική και σωματική βία, διάδοση φημών, παρενόχληση, κλοπή ή καταστροφή αντικειμένων, σεξουαλική παρενόχληση και κάθε είδους απειλή, κοινωνική απομόνωση και άσκηση πίεσης. Είναι πολύ σημαντικό κάθε άτομο να μπορεί να αναγνωρίζει τέτοιου είδους αρνητικές συμπεριφορές έτσι ώστε να μπορεί να τις αναφέρει στους αρμόδιους φορείς και να βοηθήσει ατομικά στην εξασφάλιση της πρόσβασης όλων των ανθρώπων στην υγεία και οπουδήποτε αλλού. Παρακάτω παρουσιάζονται λίγες μόνο αληθινές μαρτυρίες ανθρώπων που βίωσαν ή ήρθαν αντιμέτωποι με στιγματιστικές και ομοφοβικές συμπεριφορές στα πλαίσια του δημοσίου συστήματος υγείας:
Όλα τα παραπάνω έχουν ως αποτέλεσμα πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα να επιλέγουν – στο βαθμό που αυτό είναι δυνατό – να αποκρύπτουν την ταυτότητά τους από τους/τις επαγγελματίες, ακόμα και σε περιπτώσεις όπου αναζητούν υπηρεσίες για ζητήματα που σχετίζονται με το σεξουαλικό προσανατολισμό, την ταυτότητα ή τα χαρακτηριστικά φύλου τους. Πολλές φορές προσπαθούν να αποφεύγουν πλήρως τις δημόσιες υπηρεσίες προτιμώντας, όταν υπάρχει η δυνατότητα, να απευθυνθούν σε ιδιώτες επαγγελματίες. Σύμφωνα με τα ερευνητικά δεδομένα, ένα στα πέντε (19%) άτομα δήλωσε πως αποφεύγει συχνά ή πάντα να επισκεφτεί δημόσιους φορείς, ακόμα και σε περιπτώσεις που αυτό είναι αναγκαίο, λόγω της ανησυχίας που έχει για την αντιμετώπιση που θα λάβει από το προσωπικό ως ΛΟΑΤΚΙ+ άτομο. Η αποφυγή των δημόσιων υπηρεσιών είναι ακόμα πιο συχνή μεταξύ των τρανς ατόμων, κυρίως εκείνων που δεν έχουν προβεί σε διόρθωση των στοιχείων τους, για τα οποία η απόκρυψη της ταυτότητας τους δεν αποτελεί διαθέσιμη στρατηγική «προστασίας» από τρανσφοβικές συμπεριφορές και διακρίσεις.
Απαραίτητες Γνώσεις για την ορθή αντιμετώπιση
Καθοριστικό στοιχείο για την καλύτερη πρόσβαση όλων των ανθρώπων στις υπηρεσίες υγείας είναι η κατανόηση από τους επαγγελματίες του όρου της διαφορετικότητας και της και της ρευστότητας. Χρειάζεται μια πολύ καλή και ατομική ενημέρωση και συντονισμένη εκπαίδευση από τους επαγγελματίες υγείας για όλους τους καινούργιους όρους που περιλαμβάνονται στις έννοιες αυτές και ειδικότερα στις κατηγορίες του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου. Πρέπει να ξεκαθαριστεί πως δεν είναι δουλειά των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων να εκπαιδεύουν το προσωπικό του νοσοκομείου αλλά οι ίδιοι να φροντίζουν για την ασφάλεια και την αποφυγή διακρίσεων και στιγματισμού κάθε ασθενούς. Η χρήση των σωστών κάθε φορά λέξεων μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία μιας σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ των επαγγελματιών υγείας και των ΛΟΑΤΚΙ+ ασθενών. Αντίθετα, η λανθασμένη χρήση μπορεί να κάνει μια ήδη κακή κατάσταση να χειροτερέψει δημιουργώντας έτσι νέα εμπόδια στην φροντίδα. Παρακάτω παρατίθενται μερικές από τις βασικές έννοιες που ο/η κάθε επαγγελματίας υγείας θα πρέπει να γνωρίζει έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η ομαλότερη ένταξη των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στις υπηρεσίες υγείας.
Η “Σεξουαλικότητα” αποτελεί αναπόσπαστο και θεμελιώδες κομμάτι της ανθρώπινης φύσης. Είναι ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι βιώνουν και εκφράζουν τον εαυτό τους ως σεξουαλικά όντα. Αναφέρεται σε έννοιες όπως ο σεξουαλικός προσανατολισμός, η ταυτότητα φύλου αλλά και τα διάφορα χαρακτηριστικά του φύλου τα οποια συνήθως αποτελούν πυρηνικά κομμάτια της ταυτότητας ενός ατόμου.
Βιολογικό Φύλο (Sex): Ορίζεται ως το σύνολο των βιολογικών χαρακτηριστικών (γονάδες, φυλετικά χρωμοσώματα, ορμόνες, εσωτερικά και εξωτερικά γεννητικά όργανα) τα οποία χρησιμοποιούνται για να αναθέσουν σε ένα άτομο το φύλο κατά τη γέννηση από την ιατρική κοινότητα. Το βιολογικό φύλο αναφέρεται και καλύπτει όλη την ποικιλία καταστάσεων, εκ των οποίων συνηθέστερες είναι η θηλυκή και η αρσενική, αλλά και όλες τις υπόλοιπες καταστάσεις που αφορούν τα intersex άτομα.
Κοινωνικό Φύλο (Gender): Είναι το κοινωνικό κατασκεύασμα που απαρτίζεται από ρόλους, συμπεριφορές, νόρμες, δραστηριότητες και χαρακτηριστικά που η εκάστοτε κοινωνία, κουλτούρα ή/και τάξη κάποιας δεδομένης ιστορικής περιόδου αποδίδει ως «τυπικά» της γυναίκας και του άνδρα (έχοντας ως βάση το μοντέλο της δυαδικότητας του φύλου – αρσενικό και θηλυκό ή αλλιώς άντρας – γυναίκα). Το κοινωνικό φύλο είναι ως εκ τούτου άρρηκτα συνδεδεμένο με τις κοινωνικές προσδοκίες που συνδέονται με το αντιληφθέν ως βιολογικό φύλο των ατόμων.
Ταυτότητα φύλου (Gender identity): Αναφέρεται στον ατοµικό και εσωτερικό τρόπο που βιώνεται το κοινωνικό φύλο (gender) από κάθε άτοµο και που µπορεί να συµπίπτει ή όχι µε το αποδοθέν κατά τη γέννησή του φύλο.
Σεξουαλικός Προσανατολισμός (Sexual orientation): Είναι η ικανότητα κάθε ατόµου να αισθάνεται συναισθηματική ή/και σεξουαλική έλξη προς άλλα άτομα, ανάλογα με το φύλο και την κοινωνική ταυτότητα του/της συντρόφου της προτίμησης του.
ΛΟΑΤΚΙ+ (LGBTQI+): Λεσβίες, Ομοφυλόφιλοι, Αμφιφυλόφιλοι, Τρανς, Κουηρ, Ιντερσεξ, + (Lesbian, Gay, Bisexual, Trans, Queer, Intersex, +)
Η στάση της HelMSIC
Η HelMSIC μέσω του τομέα δράσης της Σεξουαλικής και Αναπαραγωγικής Υγείας οραματίζεται έναν κόσμο που ο κάθε άνθρωπος μπορεί να απολαμβάνει την πρόσβαση στην υγεία χωρίς στίγμα και διακρίσεις. Για τον λόγο αυτό, και έχοντας ως θεματική επικέντρωσης για τη φετινή θητεία τη Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση δραστηριοποιείται έντονα σε αυτές τις θεματικές σε μία προσπάθεια να καλύψει διαχρονικές και επίκαιρες ανάγκες των φοιτητών ιατρικής, επαγγελματιών υγείας, αλλά και του ευρέος κοινού, να τους παρέχει γνώσεις και δεξιότητες και να τους παρακινήσει με απώτερο στόχο την παροχή μιας ισότιμης, ολιστικής και ανθρωποκεντρικής φροντίδας υγείας. Στο πλαίσιο αυτό συμμετέχει στο ευρωπαϊκό έργο “Transcare”, και διεξάγει την καμπάνια “Color Health”. Κάθε άνθρωπος θα πρέπει να έχει ίση πρόσβαση στην υγεία ανεξαρτήτως σεξουαλικού προσανατολισμού, χαρακτηριστικών και ταυτότητας φύλου, και είναι καθήκον όλων μας να δραστηριοποιηθούμε πάνω στην διαμόρφωση ενός συμπεριληπτικού και ασφαλούς για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα συστήματος υγείας.
Πηγές:
https://www.faros2020.eu/wp-content/uploads/2021/04/D2.6_Publication-of-research-report.pdf
Συγγραφή:
Νίκος Μπάρδας, Τοπικός Υπεύθυνος για την Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία 2020/22
Επιμέλεια:
Ελένη Κολυμπιανάκη, Πανελλήνια Συντονίστρια Καμπάνιας “Color Health” 2022