Πρόσβαση στην Υγεία | Εξαρτημένα Άτομα 

Αν το δικαίωμα στην υγεία είναι θεμελιώδες, τότε γιατί τα εξαρτημένα άτομα έρχονται αντιμέτωπα με εμπόδια που περιορίζουν την πρόσβαση τους στην Υγεία;

Εξάρτηση. Μια λέξη σαν όλες τις άλλες… Η μήπως όχι; Δυστυχώς η καθημερινότητα μας έχει αποδείξει ότι η λέξη αυτή συχνά χρωματίζεται αρνητικά και συνοδεύεται από περιθωριοποίηση για τα εξαρτημένα άτομα. Πολλοί αγνοούν την ύπαρξη της, άλλοι τη συγκαλύπτουν και την προσπερνούν. Αργά ή γρήγορα η λέξη χάνει το εννοιολογικό της περιεχόμενο και περνά απαρατήρητη, ή μάλλον συνειδητά ανέγγιχτη. Άλλωστε κατά κοινή ομολογία η εξάρτηση είναι “πρόβλημα” λίγων και συγκεκριμένων, αποκλειστική υπαιτιότητα των εξαρτημένων. Άλλοτε, εκτός από πρόβλημα, η εξάρτηση χαρακτηρίζεται και ως “συνειδητή επιλογή”.

Λέξεις σαν όλες τις άλλες, που στην πορεία του χρόνου όμως μολύνθηκαν με επίκτητη αρνητική χροιά και έγιναν φορείς στίγματος και αποκλεισμού. Ενδυναμώθηκαν από την έλλειψη γνώσης, κατανόησης, αλλά και ανθρωπισμού και κατόρθωσαν να χαρακτηρίζουν αυθαίρετα και εσφαλμένα ολόκληρη την υπόσταση της προσωπικότητας των εξαρτημένων ατόμων.

Εννοιολογικό περιεχόμενο & Δίλημμα: ασθένεια ή επιλογή;

Στην Ελλάδα τα ζητήματα των εξαρτήσεων και του κοινωνικού αποκλεισμού παραμένουν σταθερά στο προσκήνιο με την χρήση ναρκωτικών ουσιών να αποτελεί μείζον κοινωνικό ζήτημα. Το Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΘΕΑ)[1] ορίζει την εξάρτηση ως “έντονη προσήλωση ενός ατόμου προς ένα αντικείμενο ή άλλο άτομο, με τον εξαρτημένο να χτίζει και να επικεντρώνει τη ζωή του γύρω από το αντικείμενο της εξάρτησής του”. Η εξάρτηση, σωματική και ψυχολογική, δεν είναι μονοδιάστατη αλλά πολύπλοκο βιο-ψυχο-κοινωνικό φαινόμενο[2] που εξωθεί το εξαρτημένο άτομο σε κατάσταση υποδούλωσης της σκέψης και της συμπεριφοράς του. 

Παράλληλα, η Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία (American Psychiatric Association, APA)[3] χαρακτηρίζει την εξάρτηση ως διαταραχή καταρρίπτοντας κάθε αμφιβολία στο debate “Εξάρτηση: ασθένεια ή επιλογή;[4]”. Μάλιστα η APA επίσημα έχει πάψει να χρησιμοποιεί τον όρο “addiction-εξάρτηση” στη διάγνωση και έχει υιοθετήσει τη φράση “substance use disorder-διαταραχή χρήσης ουσιών”, υποδηλώνοντας ότι πρόκειται για παθολογική κατάσταση εφόσον:

  • Η εξάρτηση αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος απαντά σε καταστάσεις συσχετιζόμενες με άγχος, αυτοσυγκράτηση και ανταμοιβή.
  • Οι αλλαγές μακροπρόθεσμες που μπορεί να διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά την παύση της χρήσης εθιστικών ουσιών.
  • Η εξάρτηση χαρακτηρίζεται από περιόδους ανάρρωσης και επανεμφάνισης συμπτωμάτων, ομοιάζοντας με άλλες ασθένειες. Αυτές οι δια βίου καταστάσεις απαιτούν συνεχή προσπάθεια για να διατηρηθούν υπό έλεγχο.

Εξαρτημένα άτομα & δυσκολίες πρόσβασης στην υγεία

Σε αυτήν ακριβώς την αέναη και δύσκολη μάχη των εξαρτημένων ατόμων με την ίδια τους την εξάρτηση έρχονται να προστεθούν σημαντικά εμπόδια στην πρόσβαση τους στην υγεία. Η έλλειψη οικονομικής δυνατότητας και η απουσία κοινωνικού υποστηρικτικού συστήματος δρουν ανασταλτικά στην πρόσβαση των εξαρτημένων ατόμων σε ποιοτική υγειονομική περίθαλψη. Τα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών και αλκοόλ συνδέονται με σημαντικά προβλήματα υγείας όπως η ηπατίτιδα Β και Γ, ο HIV/AIDS και οι  καρδιαγγειακές επιπλοκές.  Ειδικότερα, μελέτες αποδεικνύουν ότι το HIV status των χρηστών φαίνεται να επηρεάζει την πρόσβαση τους σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, με τους χρήστες ουσιών-φορείς του HIV να έχουν αυξημένη πρόσβαση σε σχέση με τους HIV-αρνητικούς χρήστες[5]. Αυτή η διαφορά αποδίδεται στην ύπαρξη υποστηρικτικών δομών υγείας για τα HIV-θετικά άτομα σε αντίθεση με τις δομές που υπάρχουν για τα άτομα που κάνουν  χρήση ουσιών οι οποίοι γενικότερα αντιμετωπίζονται από το δημόσιο σύστημα υγείας με περιφρόνηση και έλλειψη οργανωμένων δομών περίθαλψης[6]. Ακόμη, τα εξαρτημένα άτομα βρίσκονται συχνά σε καταστάσεις έλλειψης σταθερής κατοικίας που επιβαρύνει τη θέση τους και δυσχεραίνει περαιτέρω την πρόσβασή τους σε δομές υγείας εξαιτίας της διαρκούς μετακίνησης και προσπάθειας για στοιχειώδη επιβίωση.

Θα αποτελούσε παράλειψη όμως να μην αναφερθεί κανείς στους φορείς που λαμβάνουν πρωτοβουλίες και με τη δράση τους αντισταθμίζουν την ελλιπή πρόσβαση των εξαρτημένων ατόμων σε δημόσιες δομές Υγείας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι κινητές μονάδες των Γιατρών του Κόσμου και συγκεκριμένα το πρόγραμμα “Δρόμοι της Αθήνας”[7] με στόχο τη μείωση της βλάβης και την παροχή πρωτοβάθμιας ιατρικής φροντίδας και ψυχοκοινωνικής συμβουλευτικής σε χρήστες ουσιών. Εξίσου πολύτιμη είναι και η δράση του Οργανισμού Κατά των Ναρκωτικών (ΟΚΑΝΑ)[8] και του πανελλήνιου δικτύου κέντρων πρόληψης, θεραπείας ή μείωσης βλάβης που διαθέτει για την περίθαλψη εξαρτημένων ατόμων. Τέλος, αποστειρωμένες σύριγγες, ασφαλείς χώροι χρήσης και διενέργεια test για τον HIV για τα εξαρτημένα άτομα είναι μερικές μόνο από τις παροχές που εξασφαλίζονται από ΜΚΟ (πχ. ΟΚΑΝΑ, Θετική Φωνή, ΚΕΘΕΑ) και όχι από δημόσιους φορείς καθιστώντας την πρόσβαση στην υγεία θέμα καλής θέλησης, τύχης και συγκυρίας πολλές φορές για τους εξαρτημένους αντί για βασικό τους, αναφαίρετο δικαίωμα που εξασφαλίζεται συστηματικά και χωρίς περιορισμούς.

Μεγάλο μερίδιο ευθύνης για τη μειωμένη πρόσβαση στην υγεία φέρει όμως και το στίγμα που υπάρχει γύρω από την εξάρτηση. Η εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του γενικού πληθυσμού αλλά κυρίως των επαγγελματιών υγείας συχνά αποδεικνύεται ελλιπής. Άμεσο αποτέλεσμα είναι η διαιώνιση στερεοτύπων σχετικά με τα εξαρτημένα άτομα, οι διακρίσεις στην περίθαλψη και την κλινική πράξη και τελικά η παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος αυτών των ατόμων στην υγεία. 

HelMSIC & ρόλος του φοιτητή Ιατρικής

Η HelMSIC αντιλαμβανόμενη τις ελλείψεις στο γνωστικό υπόβαθρο των φοιτητών Ιατρικής σχετικά με τις εξαρτήσεις αλλά και την ανάγκη απόκτησης ενσυναίσθησης εκ μέρους των μελλοντικών επαγγελματιών υγείας διοργανώνει βιωματικές δράσεις εκπαιδευτικού χαρακτήρα. Αυτή ακριβώς τη σημαντική έλλειψη στα προγράμματα σπουδών των Ιατρικών Σχολών επιχειρεί να καλύψει το πρόγραμμα “Learning Strategies about Drugs (LSD)”, μια συνεργασία HelMSIC – ΚΕΘΕΑ με στόχο την εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των φοιτητών Ιατρικής σχετικά με τις εξαρτήσεις και την προσέγγιση εξαρτημένων ατόμων με σεβασμό στην αξιοπρέπεια και τα ανθρώπινα δικαιώματα τους. Η HelMSIC, γνωρίζοντας  ότι η εκπαίδευση για τις εξαρτήσεις είναι απαραίτητο εφόδιο για κάθε φοιτητή Ιατρικής και κλειδί για ένα μελλοντικό ιατρικό δυναμικό απαλλαγμένο από προκαταλήψεις, κάνει οργανωμένες προσπάθειες για την ένταξη αυτής της δράσης στα προγράμματα σπουδών των Ιατρικών Σχολών στο πλαίσιο σχετικών μαθημάτων, ώστε όλοι οι φοιτητές Ιατρικής να εκπαιδευτούν και να εξοικειωθούν με την ανθρωποκεντρική προσέγγιση της περίθαλψης εξαρτημένων ατόμων. Περισσότερες πληροφορίες για το LSD και το περιεχόμενο του υπάρχουν στην αντίστοιχη σελίδα του προγράμματος εδώ.

Ως φοιτητές Ιατρικής και μελλοντικοί επαγγελματίες υγείας έχουμε ευθύνη να ενημερωθούμε αλλά και να ενημερώσουμε. Οφείλουμε να προσεγγίσουμε τα εξαρτημένα άτομα με ανθρώπινο ενδιαφέρον και να δεσμευτούμε ότι θα προασπίσουμε καθολικά το Δικαίωμα στην Υγεία σήμερα ως φοιτητές, αύριο ως επαγγελματίες υγείας και κάθε μέρα.

Άλλωστε, το Δικαίωμα στην Υγεία είναι θεμελιώδες και πανανθρώπινο. Αδιαμφισβήτητα, η καταπάτηση του υποβαθμίζει την ανθρώπινη οντότητα και προσβάλλει την αξιοπρέπεια που όλοι αξιωματικά δικαιούμαστε. Είναι επιτακτική ανάγκη η κοινωνία να αναλάβει τις ευθύνες της ως οργανωμένη και ευνομούμενη και να προάγει την κοινωνική ευημερία και σταθερότητα. Πρώτο βήμα είναι να αρνηθεί κατηγορηματικά να αφήσει μέλη της πίσω και να μεριμνήσει δίχως διακρίσεις και περιορισμούς. Τα εξαρτημένα άτομα είναι ενεργά, ισότιμα μέλη της κοινωνίας, το λιγότερο που τους οφείλουμε είναι η Πρόσβαση στην Υγεία.

Βιβλιογραφία:
[1] https://www.kethea.gr/katigories_faq/orismos-exartisis/
[2] https://youtu.be/Y7819-vKghE
[3] https://americanaddictioncenters.org/rehab-guide/is-drug-addiction-a-disease
[4] https://www.psychiatry.org/patients-families/addiction/what-is-addiction
[5] https://bmcpublichealth.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12889-018-5291-2
[6] https://www.who.int/mediacentre/news/notes/2012/drug_use_20120626/en/
[7] https://mdmgreece.gr/missions/stin-ellada/kinites-monades/dromi-tis-athinas/
[8] https://www.okana.gr/2012-01-12-13-11-25/ypiresies

Συγγραφή:
Βασιλική Τριανταφύλλου, Τοπική Υπεύθυνη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2020/2021

Επιμέλεια:
Μυρτώ Δρίκου, Πανελλήνια Υπεύθυνη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2020/2021