Πρόσβαση στην Υγεία | Νομοθετικό Πλαίσιο στην Ελλάδα
Πόσα γνωρίζεις για το Νομοθετικό πλαίσιο και το Σύστημα Υγείας της Ελλάδας; Άραγε παρέχει ίση και απαραίτητη πρόσβαση στην Υγεία ή μήπως υπάρχουν πολλά εμπόδια;
Σύμφωνα με τη Οικουμενική Διακήρυξη των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το δικαίωμα στην Υγεία συγκαταλέγεται στα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Το δικαίωμα στην υγεία ’’εκφράζεται” μέσω των παροχών της υγειονομικής περίθαλψης που λαμβάνει κάθε άτομο, δηλαδή σχετίζεται άρρηκτα με την πρόσβαση του στην υγεία. Ωστόσο, γίνεται αντιληπτό ότι πολλοί παράγοντες επηρεάζουν το δικαίωμα αυτό, με αποτέλεσμα πολλές κοινωνικές ομάδες να μην λαμβάνουν ούτε τις αναγκαίες παροχές υγείας.
Στην ελληνική έννομη τάξη, το δικαίωμα στην υγεία προστατεύεται, αρχικά, από το αρ. 5 παρ. 5 του Ελληνικού Συντάγματος στο οποίο προβλέπεται ρητά και ανεξαιρέτως το δικαίωμα του καθενός στην προστασία της υγείας και της γενετικής ταυτότητας. Παράλληλα, στην 21 παρ. 3 του Ελληνικού Συντάγματος κατοχυρώνεται η κοινωνική διάσταση του δικαιώματος αυτού και ορίζεται η αναγωγή του σε αντικείμενο κρατικής μέριμνας. Συγκεκριμένα προβλέπεται ρητά η υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για την υγεία των πολιτών, παρέχοντας κατάλληλες και επαρκείς παροχές υγειονομικού χαρακτήρα και κοινωνικής πρόνοιας, καθώς και “θεραπεύοντας” οποιαδήποτε κατάσταση απειλεί την υγεία ως έννομο αγαθό. Μία άλλη έκφανση του 21 παρ. 3 Σ είναι το υγειονομικό κεκτημένο της απαγόρευσης της κατάργησης θεσμών δια μέσω των οποίων παρέχεται η κρατική μέριμνα για την υγεία.
Οι κάτοικοι της Ελλάδας πώς έχουν πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας;
Στην Ελλάδα, πρόσβαση σε δωρεάν παροχές υπηρεσιών υγείας έχει κάθε πολίτης που έχει Αριθμό Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (ΑΜΚΑ). Οι ασφαλισμένοι σε φορείς κοινωνικής ασφάλισης έχουν πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτικές υπηρεσίες από τον Εθνικό Οργανισμό Παροχής Υπηρεσιών Υγείας (Ε.Ο.Π.Υ.Υ.).
Όπως ορίζεται με τον ν.4368/2016 και την ΚΥΑ Α3(γ)/ΓΠ/οικ.25132/4-4-2016 ασφαλισμένοι, ανασφάλιστοι και ευπαθείς κοινωνικές ομάδες έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες υγείας. Η αλλαγή αυτή στο νομοθετικό πλαίσιο της χώρας σχετικά με τη πρόσβαση στη υγεία αποσκοπούσε στην κάλυψη των ανισοτήτων που είχαν προκληθεί μεταξύ ασφαλισμένων, ανασφάλιστων και πρώην κατόχων Ατομικού Βιβλιαρίου Οικονομικά Αδυνάμου ή Ανασφάλιστου λόγω της οικονομικής κρίσης που πλήττει τους πολίτες. Με τον ΑΜΚΑ, λοιπόν, καθένας μπορεί να εξυπηρετείται επαρκώς από το ιατρικό, νοσηλευτικό και φαρμακευτικό σύνολο των δημόσιων υποδομών υγείας της Ελλάδας και να έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες όπως αυτή της άυλης συνταγογράφησης.
Κάθε κάτοχος του Αριθμού Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης μπορεί να επισκεφτεί ένα νοσοκομείο είτε κλείνοντας ραντεβού είτε σε περίπτωση επείγουσας ανάγκης, καλώντας το 166, ώστε να λάβει την απαραίτητη ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
Είναι αποτελεσματικό το νομοθετικό πλαίσιο στη χώρα μας;
Η αλλαγή στη νομοθεσία μπορεί να εξισορρόπησε μερικώς το χάσμα μεταξύ ασφαλισμένων και μη, με αποτέλεσμα περισσότεροι πολίτες να έχουν δικαίωμα ελεύθερης πρόσβασης στις δημόσιες υπηρεσίες, ωστόσο πολλές ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, όπως οι αιτούντες για άσυλο, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα και το δικαίωμα τους στην υγεία παραβιάζεται διαρκώς.
Ο αποκλεισμός ορισμένων κοινωνικών ομάδων από υπηρεσίες της δημόσιας υγείας αποτελεί παραβίαση υπερνομοθετικών κανόνων της διεθνούς και της ημεδαπής έννομης τάξης, που προστατεύουν το ατομικό αγαθό της υγείας ως θεμελιώδες κοινωνικό δικαίωμα. “Κάθε πρόσωπο δικαιούται να έχει πρόσβαση στην πρόληψη σε θέματα υγείας…” α.35 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στη χώρα μας κατοχυρώνεται μέσω του Συντάγματος η ισότητα των πολιτών, η υποχρέωση του κράτους να μεριμνά για την υγεία τους, να λαμβάνει μέτρα για τις ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες καθώς και η τήρηση της αρχής του κοινωνικού κράτους δικαίου όπου κοινωνικό κράτος διευκολύνει την πραγματική άσκηση των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών από όλους και εξασφαλίζοντας τον μετριασμό των ανισοτήτων.
Το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο στην Ελλάδα, Ν.4368/2016 όπου θεσπίζεται η ελεύθερη πρόσβαση στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια υγεία αφορά ως δικαιούχους τους μη άμεσα ασφαλισμένους, τους ανασφάλιστους πολίτες που είχαν όμως προηγουμένως ασφαλιστική κάλυψη. Επίσης δικαιούχοι είναι ομάδες αλλοδαπών -μη νόμιμοι κάτοικοι ημεδαπής- που χρήζουν άμεσης ιατρικής περίθαλψης, όπως έγκυες γυναίκες, ανήλικοι, κρατούμενοι σε φυλακές, άτομα με αναπηρία κ.α. που είναι κάτοχοι απαραίτητα της κάρτας υγειονομικής περίθαλψης (Κ.Υ.Π.Α).
Το βήμα προς τη βελτίωση του νομοθετικού πλαισίου μπορεί να έγινε, το σύστημα υγείας όμως εμφανίζει πολλά ”κενά’’, γεγονός που έχει γίνει αντιληπτό και λόγω της πανδημίας Covid-19.
Ένα βασικό πρόβλημα που παρατηρείται είναι η έλλειψη διορισμένου ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού στις υποεξοπλισμένες υπηρεσίες υγείας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την υπερφόρτωση του υγειονομικού τομέα και παράλληλα την αργοπορημένη περίθαλψη πολλών πολιτών. Οι ασθενείς καταφεύγουν σε ιδιωτικές κλινικές και εξωτερικά ιατρεία, ώστε οι άμεσες και πολλές φορές άτυπες πληρωμές που απαιτούνται για τη περίθαλψη τους να επιβαρύνουν την οικονομία των οικογενειών.
Παράλληλα, οι κάτοικοι των επαρχιακών περιοχών της Ηπείρου ή των νησιών της χώρας έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με τις επιπτώσεις που έχουν προκληθεί από την άνιση γεωγραφική κατανομή του υγειονομικού δυναμικού. Τα δημόσια νοσοκομεία και τα Δημοτικά Ιατρεία των περιοχών αυτών αδυνατούν να καλύπτουν τις ανάγκες των πολιτών, με αποτέλεσμα να τους παραπέμπουν στα πλησιέστερα μεγαλύτερα νοσοκομεία.
Με αυτό τον τρόπο, παρατηρείται παραβίαση της αρχής της ισότητας σύμφωνα με την οποία αντιμετωπίζονται άνισα όμοιες καταστάσεις και ορισμένοι πολίτες επιβαρύνονται οικονομικά περισσότερο από άλλους για την κάλυψη του ίδιου κοινωνικού αγαθού.
Ποιος και πώς καλύπτει τα ελλείμματα που προκύπτουν από το νομοθετικό πλαίσιο και το σύστημα υγείας;
Όλες αυτές οι ελλείψεις και δυσλειτουργίες του νομοθετικού πλαισίου και του συστήματος υγείας της Ελλάδας συμβάλλουν στη παραβίαση του ανθρώπινου δικαιώματος στην υγεία. Πολλές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) συνεισφέρουν σε υψηλό βαθμό για την άμεση παροχή βοήθειας και υπηρεσιών υγείας σε περιοχές και ευάλωτες κοινωνικές ομάδες που το έχουν ανάγκη. Για παράδειγμα, οι Γιατροί χωρίς Σύνορα, προσφέρουν ιατρική και ανθρωπιστική βοήθεια σε αιτούντες άσυλο και μετανάστες που φτάνουν από την Τουρκία σε νησιά και περιοχές της Ηπειρωτικής Ελλάδας από το 1996, ενώ τα τελευταία χρόνια δραστηριοποιούνται στην Αθήνα, στη Λέσβο, στη Χίο και στον Έβρο. Επιπλέον, οι Γιατροί του Κόσμου έχοντας ως στόχο την εξασφάλιση της ίσης πρόσβασης όλων των ανθρώπων στην υγεία, προσφέρουν ιατροφαρμακευτική φροντίδα σε πολλές περιθωριοποιημένες κοινωνικά ομάδες από το 1990. Οι αποστολές τους στην Ελλάδα ταξινομούνται σε Κινητές Μονάδες, Κοινωνικές Δομές και Προγράμματα, μέσα από τις οποίες παρέχουν οδοντιατρική, παιδιατρική, φαρμακευτική και ιατρική περίθαλψη σε ευπαθείς ομάδες, όπως είναι οι πρόσφυγες, οι άστεγοι, οι άστεγες γυναίκες και μητέρες και οι κάτοικοι απομακρυσμένων περιοχών. Το ΚΕΘΕΑ παρέχει δωρεάν υπηρεσίες απεξάρτησης και κοινωνικής επανένταξης σε εξαρτημένα άτομα χωρίς λίστα αναμονής στο δρόμο, σε σωφρονιστικά καταστήματα και μονάδες σε όλη την Ελλάδα. Ένα ακόμα παράδειγμα, που αξίζει να αναφερθεί, είναι η Κλίμακα, μία μη κερδοσκοπική οργάνωση που παρέχει υπηρεσίες στήριξης αστέγων από το 2001. Συγκεκριμένα από το 2000 υλοποιούν ένα πρόγραμμα, στο οποίο επαγγελματίες υγείας και των κοινωνικών επιστημών προσφέρουν εξειδικευμένες υπηρεσίες στους άστεγους της Ελλάδας. Με την δράση των οργανώσεων αυτών εκπληρώνεται η συνταγματική υποχρέωση των πολιτών για κοινωνική αλληλεγγύη απαραίτητη για την ομαλή συμβίωση.
Βιβλιογραφία
[1]https://www.e-nomothesia.gr/kat-ygeia/nomos-4368-2016.html
[2]https://ec.europa.eu/health/sites/health/files/state/docs/chp_gr_greece.pdf
[3]https://msf.gr/programmes-in-Greece
[4]https://www.kethea.gr/kethea/
[5]https://www.klimaka.org.gr/programma-stirixis-astegwn-klimaka/#
[6]https://mdmgreece.gr/our-mission/
Συγγραφή:
Η συγγραφή του παραπάνω άρθρου έγινε σε συνεργασία με την ELSA Greece.
Έλενα Λιγκάρου, Τοπική Υπεύθυνη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2020/2021
Ανδριανή Ρούβαλη, Μέλος της Advocacy Team της ELSA Greece 2020/2021
Χρυσούλα Αθανασάτου, Μέλος της Advocacy Team της ELSA Greece 2020/2021
Επιμέλεια:
Μυρτώ Δρίκου, Πανελλήνια Υπεύθυνη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2020/2021