Νομοθεσία & Ηθικοί Προβληματισμοί των Εμβολιασμών
Η νομοθεσία των εμβολιασμών αποτελεί ένα αρκετά θολό τοπίο. Το δικαίωμα της συναίνεσης του ατόμου για κάθε ιατρική πράξη έρχεται συχνά σε αντίθεση με την ηθική υποχρέωση προστασίας της δημόσιας υγείας. Βρεθήκαμε στα γραφεία της Εθνικής Επιτροπή Βιοηθικής και συναντήσαμε τον κ. Παναγιώτη Βιδάλη με τον οποίο συζητήσαμε τους παραπάνω προβληματισμούς. Ο κ. Βιδάλης είναι νομικός, διδάκτωρ της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επιστημονικός συνεργάτης και νομικός σύμβουλος της Εθνικής Επιτροπής Βιοηθικής καθώς επίσης, Διευθυντής του Τμήματος Ιατρικού Δικαίου και Βιοηθικής της Δικηγορικής Εταιρείας Αθηνών.

Είναι τελικά υποχρεωτικοί οι εμβολιασμοί στην Ελλάδα; Τι ισχύει νομοθετικά πάνω στο θέμα αυτό;
Η απάντηση είναι όχι, οι εμβολιασμοί δεν είναι υποχρεωτικοί.  Δε θα μπορούσαν να είναι υποχρεωτικοί, αφού αποτελούν μια ιατρική πράξη και, όπως όλες οι ιατρικές πράξεις, απαιτούν τη συναίνεσή μας, έπειτα από την κατάλληλη ενημέρωση.
Στην περίπτωση των ενηλίκων, δεν τίθεται κανένα θέμα νομικής υποχρέωσης. Το μόνο θέμα που έχουν να αντιμετωπίσουν είναι το να επιλέξουν ανάμεσα σε διάφορες ευχέρειες που έχουν στη ζωή τους. Για παράδειγμα, μια χώρα με επιδημία μίας ασθένειας μπορεί να απαγορεύσει την είσοδο σε άτομα που δεν έχουν εμβολιαστεί για την ασθένεια αυτή. Ακόμη, άτομα τα οποία θέλουν να εργαστούν σε συγκεκριμένες θέσεις που υπάρχουν σχετικοί κίνδυνοι (πχ. γιατροί, νοσηλευτές) μπορεί να πρέπει να εμβολιαστούν για να προσληφθούν ή να διατηρήσουν τη θέση εργασίας τους. Σε όλες τις περιπτώσεις, δεν τίθεται θέμα εξαναγκασμού, αλλά το άτομο μπορεί να επιλέξει ελεύθερα, ανάλογα με τις επιθυμίες του.

Η συζήτηση αφορά κυρίως τα παιδιά και την εγγραφή τους στο σχολείο. Υπάρχει μια νομοθεσία που ουσιαστικά εξαναγκάζει τους γονείς να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, αφού για την εγγραφή τους σε υποχρεωτικές βαθμίδες εκπαίδευσης (νηπιαγωγείο, δημοτικό) είναι απαραίτητη η προσκόμιση του βιβλιαρίου υγείας του παιδιού, όπου φαίνεται πως πράγματι έχουν γίνει τα αντίστοιχα εμβόλια. Επομένως εάν τα παιδιά δεν είναι εμβολιασμένα, δεν μπορούν να πάνε σχολείο και οι γονείς έχουν παραβιάσει μια βασική υποχρέωσή τους- αυτό είναι εξαναγκασμός.
Το πρόβλημα αυτό επισημάνθηκε πριν από λίγα χρόνια από το Συνήγορο του Πολίτη, επειτά από την προσφυγή γονέων που δεν ήθελαν να εμβολιάσουν τα παιδιά τους, ο οποίος επιβεβαίωσε πως ο εμβολιασμός προϋποθέτει συναίνεση, οπότε κανένας γονέας δεν μπορεί να εξαναγκαστεί να εμβολιάσει το παιδί του. Αυτό στο οποίο συμφωνούν και τονίζουν ο Συνήγορος του Πολίτη και η Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής είναι πως το σχολείο πρέπει να γνωρίζει αν ένα παιδί είναι εμβολιασμένο. Δεν μπορεί να το υποχρεώσει να εμβολιαστεί, αλλά πρέπει να ξέρει πόσα και ποια εμβόλια έχει κάνει, έτσι ώστε να μπορεί να πάρει τα κατάλληλα μέτρα σε περίπτωση κάποιας επιδημίας και το συγκεκριμένο παιδί να μείνει στο σπίτι και να μην κινδυνεύσει η υγεία του.

Ένα πρόβλημα που απασχόλησε την επικαιρότητα τελευταία, είναι ένα νομοσχέδιο στην Ιταλία, το οποίο απαγορεύει σε ανεμβολίαστα παιδιά κάτω των έξι ετών να φοιτήσουν στο σχολείο. Ποια είναι η στάση της Εθνικής Επιτροπή Βιοηθικής σε αυτό;
Στις ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχει ένας προβληματισμός σχετικά με το εάν μπορούμε να πάρουμε μέτρα υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού. Εκεί που δεν μπορούμε να υποβάλουμε υποχρεωτικό εμβολιασμό είναι σίγουρα στην υποχρεωτική εκπαίδευση η οποία σύμφωνα με το σύνταγμα και τη νομοθεσία μας είναι η εκπαίδευση στο νηπιαγωγείο, το δημοτικό και το γυμνάσιο. Στην περίπτωση των ιδιωτικών σχολείων, μπορεί το σχολείο να επιβάλει υποχρεωτικό εμβολιασμό γιατί υπάρχει η επιλογή του γονέα να πάει το παιδί σε άλλο σχολείο. Το ίδιο ισχύει και για τους παιδικούς σταθμούς και εκεί, μάλιστα, είναι και πιο σημαντικό να τεθεί ένας τέτοιος όρος. Όχι όμως και στην υποχρεωτική εκπαίδευση. Η Ελλάδα πρέπει να κρατήσει τη βασική αρχή της συναίνεσης και να ακολουθήσει το “δύσκολο” δρόμο.

Ένα θέμα που έχει απασχολήσει πολύ, είναι η εμφάνιση του αντιεμβολιαστικού κινήματος σε πολλές χώρες. Σε τι βαθμό αυτό συναντάται στην Ελλάδα και πόσο απαιτητικό είναι για τη Δημόσια Υγεία;
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι είναι απειλητικό. Είναι κάτι που έχει γίνει μόδα και συναντάται σε αναπτυγμένες κυρίως χώρες. Η Γαλλία, για παράδειγμα, έχει πολύ μεγάλα ποσοστά αντίδρασης γονέων στους εμβολιασμούς. Η αλήθεια είναι ότι αποτελεί δικαίωμα του καθενός να πιστεύει ό,τι θέλει. Από την άλλη μεριά, όμως, η ιατρική κοινότητα και οι επαγγελματίες υγείας έχουν υποχρέωση (τόσο ηθικά όσο και νομικά) να ενημερώνουν τους γονείς και να δίνουν πρώτα την πληροφορία που επικρατεί στην ιατρική κοινότητα. Μπορεί ο ίδιος ο γιατρός να διαφωνεί να κάνει το εμβόλιο. Άλλωστε έχει την ανεξαρτησία της επιστημονικής του γνώμης. Μπορεί να το πει αυτό στους γονείς, δεν μπορεί όμως να κρύψει τη γνώμη που επικρατεί. Υπάρχουν κάποιοι γιατροί (λίγοι) οι οποίοι υιοθετούν απόψεις του αντιεμβολιαστικού κινήματος. Δεν μπορεί να τους περιορίσει κανείς ως προς την έκφραση της γνώμης τους, αλλά και αυτοί έχουν την υποχρέωση να παρουσιάσουν και τη γνώμη με την οποία διαφωνούν και ο γονιός να κρίνει.

Από την άλλη μεριά, η πολιτεία θα πρέπει να κάνει αυτό που  είναι αναγκαίο σε τέτοιες περιπτώσεις. Μία ενημέρωση, δηλαδή του γενικού πληθυσμού για το θέμα των εμβολίων, η οποία μάλιστα δεν μπορεί να περιορίζεται σε συμβατικά μέσα όπως ένα σποτάκι στην τηλεόραση που θα προβάλλεται μετά τις 00:00 το βράδυ. Πρέπει, λοιπόν, να ενεργοποιήσουμε και αντίστοιχα μέσα ώστε να αντιμετωπίσουμε κατά πρόσωπο τις αντιεμβολιαστικές απόψεις και να πούμε ότι δεν έχουν καμία επιστημονική τεκμηρίωση. Αυτό πρέπει να γίνει με μέσα που να έχουν αντίκτυπο. Το ευτύχημα είναι ότι στην Ελλάδα οι απόψεις αυτές δεν έχουν μεγάλη απήχηση προς το παρόν. Υπάρχουν προβλήματα με ομάδες πληθυσμού που δεν εμβολιάζονται στην Ελλάδα αλλά δεν σχετίζονται με το αντιεμβολιαστικό κίνημα και χρειάζεται χειρισμός άλλου είδους.
Συνεπώς, αφενός ο εμβολιασμός δεν μπορεί να καθιερωθεί ως καταναγκασμός και αφετέρου, το πρόβλημα του αντιεμβολιαστικού κινήματος είναι χαμηλό στη χώρα μας. Πρέπει όμως να πάρουμε μέτρα κατάλληλα – και όχι συμβατικά – για να το προλάβουμε.

Ποια πιστεύετε ότι είναι η κατάσταση στην Ελλάδα σχετικά με την εκπλήρωση των υποχρεώσεων των γιατρών σχετικά με την πληροφόρηση των γονέων σχετικά με τους εμβολιασμούς;
Τουλάχιστον την τελευταία δεκαετία, οι γιατροί ακούνε περισσότερο τους ασθενείς τους, ενημερώνουν περισσότερο και καταλαβαίνουν περισσότερο. Δεν είναι τυχαίο πως αυτό γίνεται κυρίως από νέους γιατρούς, γιατί έχουν μια καλύτερη επικοινωνία και μεγαλύτερη εμπειρία πάνω στον τρόπο που ασκείται η ιατρική στο εξωτερικό, πολύ περισσότερο από ό,τι συνέβαινε παλιά. Είναι πιο ανοιχτοί στη συζήτηση, εμπιστεύονται περισσότερο την ικανότητά τους να πείθουν μέσα από αυτή και θέλουν να απαντούν σε ερωτήσεις.
Γενικά, μπορούμε να είμαστε πολύ αισιόδοξοι για τον τρόπο με τον οποίο οι νέοι γιατροί -όσοι μένουν στην Ελλάδα- που ασκούν την ‘καθημερινή’ ιατρική αντιμετωπίζουν καταστάσεις όπως οι αντιεμβολιαστικές απόψεις: με πειθώ, συζήτηση, ενημέρωση, με την έγκυρη μετάδοση επιστημονικών πληροφοριών, με τρόπο απλό και κατανοητό.
Υπάρχουν φυσικά ακόμα πολλά που πρέπει να γίνουν, παρωχημένες ιδεολογίες που συνεχίζουν να υφίστανται και πρέπει να αντιμετωπιστούν. Μπορούμε όμως να είμαστε αισιόδοξοι- και εσείς, οι νέοι φοιτητές ιατρικής, είστε η ελπίδα μας.

Ελεάννα Κανελλοπούλου,
Τομέας Δράσης για τη Δημόσια Υγεία