Οι Εξαρτήσεις στην Ιατρική Εκπαίδευση: Ο Ρόλος της Ακαδημαϊκής Κοινότητας

Οι Εξαρτήσεις στην Ιατρική Εκπαίδευση: Ο Ρόλος της Ακαδημαϊκής Κοινότητας

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών στις 26 Ιουνίου,  η HelMSIC διοργανώνει την TREAT Campaign | Καμπάνια για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών, με στόχο την ευαισθητοποίηση των φοιτητών Ιατρικής και του ευρέος κοινού σχετικά με το ζήτημα των εξαρτήσεων.

Η ελλιπής εκπαίδευση και οι ανεπαρκείς μηχανισμοί για την αντιμετώπιση των ζητημάτων που άπτονται των εξαρτήσεων έχουν συχνά ως αποτέλεσμα την διάπλαση επαγγελματιών υγείας με στιγματιστική στάση, που μπορεί να εκφράζεται ως υποτίμηση, περιθωριοποίηση και διάκριση απέναντι στα εξαρτημένα άτομα. Αυτή η στάση πηγάζει συνήθως από την άγνοια, τις λανθασμένες πεποιθήσεις γύρω από τις εξαρτήσεις και τα στερεότυπα για τα άτομα που βιώνουν την εξάρτηση. Συνέπειες των παραπάνω είναι η αδυναμία λήψης επαρκούς ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης από την πλευρά των εξαρτημένων ατόμων, η επιδείνωση στιγματιστικών συμπεριφορών, αλλά και η μειωμένη συμμόρφωση των εξαρτημένων ατόμων με την θεραπευτική διαδικασία.

Τι εκπαιδευτικές ανάγκες εντοπίζουν οι φοιτητές Ιατρικής;

Με βάση τα συμπεράσματα που προέκυψαν από έρευνα του ΚΕΘΕΑ και της HelMSIC στα πλαίσια του προγράμματος Learning Strategies about Drugs, το 48.3% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι δεν θα μπορούσε να ξεχωρίσει ένα περιστατικό εξαρτημένου ατόμου, το 73.8% πως δεν γνωρίζουν που να παραπέμψουν ένα εξαρτημένο άτομο, ενώ μόνο το 41.5% των συμμετεχόντων πιστεύουν ότι θα νιώθουν έτοιμοι να προσφέρουν ιατρική φροντίδα σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών, ακόμα και όταν θα έχουν αποφοιτήσει από την Ιατρική σχολή. Τέλος, το 62.2% πιστεύει ότι το πρόγραμμα σπουδών των Ιατρικών σχολών δεν τους προσφέρει την κατάλληλη εκπαίδευση για να προσεγγίσουν ασθενείς με εξαρτήσεις και το 93.6% συμφωνεί πως οι ναρκωτικές ουσίες και το ζήτημα της εξάρτησης θα έπρεπε να αποτελεί μέρος του προγράμματος σπουδών των Ιατρικών σχολών. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω δεδομένα γίνεται, λοιπόν, κατανοητή η ανάγκη που υπάρχει για ολιστική εκπαίδευση των φοιτητών στο ζήτημα των εξαρτήσεων. 

Τα τελευταία 11 χρόνια, η HelMSIC διοργανώνει το πρόγραμμα LSD – Learning Strategies about Drugs, σε συνεργασία με το ΚΕΘΕΑ – Κέντρο Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων, με στόχο την εκπαίδευση των φοιτητών Ιατρικής στο θέμα των εξαρτήσεων και του στίγματος που τις ακολουθεί. Στόχος της HelMSIC αποτελεί η συνεργασία με τις Ιατρικές σχολές για την κάλυψη του εκπαιδευτικού κενού που έχει παρατηρηθεί όσον αφορά το φαινόμενο των εξαρτήσεων. Έτσι, το πρόγραμμα LSD έχει ενσωματωθεί στο πρόγραμμα σπουδών στην πλειοψηφία των Ιατρικών σχολών. Στα τμήματα Ιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, του Πανεπιστημίου Κρήτης, του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, και του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, το LSD πραγματοποιήθηκε φέτος στα πλαίσια διαφόρων μαθημάτων, συστηματοποιώντας την εκπαίδευση των φοιτητικών σχετικά με τις εξαρτήσεις και το στίγμα.

Μετά το πέρας του προγράμματος, το 97% των φοιτητών θεώρησαν ότι ευαισθητοποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό για τις ψυχολογικές και κοινωνικές πτυχές της εξάρτησης στη ζωή των εξαρτημένων ατόμων και πληροφορήθηκαν επαρκώς για τις μεθόδους απεξάρτησης, το ρόλο του ΚΕΘΕΑ και τις μεθόδους που αυτό χρησιμοποιεί, το 95% των φοιτητών θεώρησαν ότι κατέρριψαν σε ικανοποιητικό βαθμό τα στερεότυπα και αντιλήφθηκαν το στίγμα και τον αποκλεισμό από την κοινωνική ζωή που υφίστανται τα εξαρτημένα άτομα ενώ το 60% των φοιτητών νιώθουν ότι εκπαιδεύτηκαν σε μεθόδους σωστής προσέγγισης και αντιμετώπισης ατόμων με εξαρτήσεις.

Η ευθύνη της Ακαδημαϊκής Κοινότητας

Τα Πανεπιστήμια αποτελούν το βασικότερο κορμό προετοιμασίας των μελλοντικών επαγγελματιών υγείας, και έτσι, πρέπει να ανταποκρίνονται στις ανάγκες τις κοινωνίας και να εξασφαλίζουν την άρτια εκπαίδευσή τους σχετικά με την παροχή φροντίδας στις ευάλωτες κοινωνικά ομάδες.

Η HelMSIC καλεί την Ακαδημαϊκή κοινότητα, συμπεριλαμβανομένου των πανεπιστημίων, των Ιατρικών σχολών και των μελών ΔΕΠ, να αναλάβουν δράση με σκοπό την συστηματική εκπαίδευση των φοιτητών στη θεματική των εξαρτήσεων και την ευαισθητοποίησή τους σχετικά με το στίγμα που τις περιβάλλει. Αρχικά είναι βασική προτεραιότητα η αναδιαμόρφωση του προγράμματος σπουδών, ώστε να περιλαμβάνει μαθήματα που να αναλύουν τόσο τη βιολογική όσο και την ψυχοκοινωνική πλευρά των εξαρτήσεων. Αυτή τη στιγμή, μαθήματα που καλύπτουν ως κύριο αντικείμενο τις εξαρτήσεις υπάρχουν μόνο σε 3 από τις 7 Ιατρικές σχολές, ως επιλεγόμενα και με μια κατεύθυνση ως προς τη φαρμακολογία και όχι το στίγμα.

Ακόμα, είναι σημαντική η ενθάρρυνση της ενασχόλησης των φοιτητών με το πεδίο των εξαρτήσεων με ευκαιρίες περαιτέρω εκπαίδευσης και έρευνας, καθώς και η καλλιέργεια των ήπιων δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για την προσέγγιση ατόμων με εξαρτήσεις. Οι ίδιοι οι καθηγητές οφείλουν να αποτελούν παράδειγμα, υιοθετώντας μια συμπεριφορά απαλλαγμένη από στερεότυπα, και συνολικά η ακαδημαϊκή κοινότητα πρέπει να αξιοποιήσει την αξιοπιστία της για την ορθή ενημέρωση του ευρέος κοινού και την κατάρριψη του στίγματος των εξαρτήσεων.

Τέλος, η συνεργασία με φοιτητικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται στη θεματική των εξαρτήσεων μπορεί να εξασφαλίσει τη διασύνδεση του περιεχόμενου της παρεχόμενης εκπαίδευσης με τις ανάγκες που εντοπίζουν οι φοιτητές.

Η ακαδημαϊκή κοινότητα οφείλει να αναγνωρίσει την ευθύνη της προς τους μελλοντικούς επαγγελματίες υγείας που ανατρέφει, καθώς και τη κοινωνία γενικότερα, παρέχοντας το πλαίσιο εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης που είναι απαραίτητο για την δημιουργία μιας γενιάς επαγγελματιών υγείας έτοιμους να παρέχουν ολιστική φροντίδα στους ασθενείς με εξαρτήσεις.

Βιβλιογραφία

1. van Boekel LC, Brouwers EPM, van Weeghel J, Garretsen HFL. Stigma among health professionals towards patients with substance use disorders and its consequences for healthcare delivery: systematic review. Drug Alcohol Depend. 2013;131(1–2):23–35
2. HOWARD, V., & HOLMSHAW, J. (2010). Inpatient staff perceptions in providing care to individuals with cooccurring mental health problems and illicit substance use. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 17(10), 862–872
3. Remos Armaos & Anna Tsiboukli (2019) Medical students’ training needs and attitudes on substance abuse: implications for medical education in Greece, Drugs: Education, Prevention and Policy, 26:6, 508-516
4. HelMSIC Policy Document “Εξαρτήσεις και Στίγμα” 

Συγγραφή

Πάπα Ντορίνα, Τοπική Υπεύθυνη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2021/22

Επιμέλεια

Αθανασιάς Γιώργος, Πανελλήνιος Υπεύθυνος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2022/23