Ο ρόλος των Επαγγελματιών υγείας στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων
Οι εξαρτήσεις αποτελούν ένα μείζον πρόβλημα της σύγχρονης κοινωνίας που εντάθηκε στα χρόνια της πανδημίας, της επακόλουθης οικονομικής κρίσης και της ψυχικής φθοράς, με σημαντικές επιπτώσεις στο άτομο και την κοινωνία. Όμως, κατά πόσο είναι εκπαιδευμένοι και προετοιμασμένοι οι επαγγελματίες υγείας για να το αντιμετωπίσουν; Στα πλαίσια της TREAT Campaign | Καμπάνια για την Παγκόσμια Ημέρα κατά των Ναρκωτικών αναλύεται ο ρόλος των επαγγελματιών υγείας στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων.
Τι είναι Αddiction Μedicine;
Η Ιατρική της εξάρτησης είναι μια υποειδίκευση, επίσημα αναγνωρισμένη από το 1990, που ασχολείται με την πρόληψη, αξιολόγηση, διάγνωση, θεραπεία και ανάρρωση των ατόμων με εξαρτήσεις, των ασθενών με παθήσεις που σχετίζονται με τη χρήση ουσιών και των ατόμων που κάνουν κατάχρηση ουσιών, συμπεριλαμβανομένης της νικοτίνης, του αλκοόλ, των συνταγογραφούμενων φαρμάκων και άλλων νόμιμων και παράνομων ναρκωτικών. Οι εξειδικευμένοι στις εξαρτήσεις επαγγελματίες υγείας έχουν εκτενή εμπειρία και προηγμένη εκπαίδευση για την αξιολόγηση, τη διάγνωση και τη θεραπεία ατόμων με διαταραχές χρήσης ουσιών, που τους βοηθά να κατανοήσουν τις γενετικές, βιοψυχοκοινωνικές και πνευματικές εκδηλώσεις του εθισμού και να προσαρμόσουν τη θεραπεία ανάλογα με τον ασθενή, αλλά και να συνηγορήσουν για τους ασθενείς τους, προάγοντας το δικαίωμα των ατόμων με εξαρτήσεις στην πρόσβαση στην υγεία, χωρίς διακρίσεις.
Προβλήματα στη σύγχρονη εποχή
Το έργο των Ιατρών των εξαρτήσεων είναι σημαντικό, ωστόσο το ανθρώπινο δυναμικό δεν επαρκεί, καθώς μεγάλο μέρος των επαγγελματιών υγείας δεν έχουν λάβει εξειδικευμένη εκπαίδευση στο θέμα των εξαρτήσεων, ενώ φαίνεται να τηρείται μια γενικότερη αρνητική στάση απέναντι στα άτομα που κάνουν χρήση ουσιών. Μελέτες καταδεικνύουν ότι ο ζήλος εργασίας είναι συστηματικά μειωμένος όταν οι επαγγελματίες υγείας έχουν να αντιμετωπίσουν ασθενείς που κάνουν χρήση ουσιών, συγκριτικά με οποιαδήποτε άλλη ομάδα ασθενών.
Η απουσία ουσιαστικής συμπερίληψης της ψυχοκοινωνικής προσέγγισης των εξαρτήσεων στην Ιατρική Εκπαίδευση, καθώς και οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα των επαγγελματιών υγείας προς ασθενείς με εξαρτήσεις, που μπορεί να βασίζεται στη λανθασμένη αντίληψη ότι είναι υπαίτιοι για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται και ο χαρακτηρισμός τους ως άτομα χειριστικά, επιθετικά και απρόθυμα να αλλάξουν, οδηγούν σε στιγματιστικές συμπεριφορές απέναντί τους και υπονομεύουν την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας. [4] Παράλληλα, η κατεύθυνση που ακολουθείται από το ιατρικό προσωπικό προς την αντιμετώπιση της νόσου και όχι τη φροντίδα του ασθενούς ως ολότητα επηρεάζει αρνητικά τη σχέση ιατρού – ασθενούς και αποτελεί τροχοπέδη για τη μεταξύ τους επικοινωνία και τη δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης, με αποτέλεσμα να εμποδίζεται και η θεραπευτική πορεία, λόγω απόκρυψης πληροφοριών από τον ασθενή κατά τη λήψη ιστορικού, και να αυξάνεται η πιθανότητα για ενδεχόμενες λανθασμένες διαγνώσεις.
Το όραμα για ισότιμη παροχή υπηρεσιών υγείας στα άτομα με εξαρτήσεις
Η HelMSIC οραματίζεται μία κοινωνία επαγγελματιών υγείας εφοδιασμένων με τις αρχές του ανθρωπισμού και της ολιστικής προσέγγισης των ευπαθών κοινωνικά ομάδων, όπως τα άτομα με εξαρτήσεις, σε ένα πλαίσιο αποδοχής και συμπερίληψης. Αντιλαμβανόμενη τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τον κοινωνικό αποκλεισμό των ατόμων με εξάρτηση θεωρεί απαραίτητη την ευαισθητοποίηση και εκπαίδευση σχετικά με τη θεματική, καθώς και τη συντονισμένη δράση, με απώτερο σκοπό την κατάρριψη του στίγματος και την ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με εξάρτηση στις υπηρεσίες υγείας.
Τι μπορούν να κάνουν οι επαγγελματίες υγείας;
Η στάση της HelMSIC σχετικά με τις εξαρτήσεις και το στίγμα συμπικνώνεται στην αντίστοιχη Πολιτική Θέση της οργάνωσης, όπου αναγνωρίζοντας το ρόλο των επαγγελματιών υγείας ως προς την αντιμετώπιση των εξαρτήσεων, τους καλεί να δράσουν.
Μέσω της συνεχούς εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησής τους πάνω στη συγκεκριμένη θεματική, αλλά και της συμμετοχής τους σε αντίστοιχα σεμινάρια και δράσεις σχετικών οργανώσεων, μπορούν να εξοικειωθούν με τον σωστό τρόπο προσέγγισης των ατόμων με εξαρτήσεις και να αποβάλουν στερεότυπα και προκαταλήψεις που επηρεάζουν τη σχέση ιατρού-ασθενούς και κατ’ επέκταση την θεραπευτική πορεία. Ταυτόχρονα, μπορούν να αξιοποιήσουν τον ρόλο τους στην κοινωνία, έχοντας συνειδητοποιήσει την ευθύνη τους ως προς τη διασφάλιση του δικαιώματος στην Υγεία των ευάλωτων κοινωνικά ομάδων, και να εκπαιδεύσουν μέσω της στάσης τους το ευρύ κοινό, να αξιοποιήσουν τους χώρους δικτύωσης τους, να αναλάβουν ευκαιρίες δημοσίου διαλόγου και να συνηγορήσουν για την κατάρριψη του στίγματος γύρω από τις εξαρτήσεις.
Ακόμη, κρίνεται σκόπιμο να επιδιώκουν τη διεπιστημονική συνεργασία με άλλους επαγγελματίες υγείας εξειδικευμένους στην Ιατρική Εξαρτήσεων και να υποστηρίζουν έμπρακτα δραστηριότητες ομάδων ακτιβιστών ή φοιτητών Ιατρικής σχετικά με την κατάρριψη του στίγματος και την προσέγγιση εξαρτημένων ατόμων, ώστε να μπορέσει το μελλοντικό ανθρώπινο δυναμικό να μάθει βιωματικά μέσα από τις πρακτικές τους, τη συμπεριφορά και την εμπειρία τους. Τέλος, οφείλουν να επενδύουν στη σχέση τους με τους ασθενείς επιδεικνύοντας ενσυναίσθηση κατά την επικοινωνία μαζί τους και επιδιώκοντας την ολιστική κάλυψη των ιατρικών τους αναγκών, δηλαδή υιοθετώντας μία ανθρωποκεντρική προσέγγιση μέσω της οποίας ο ασθενής αντιμετωπίζεται ως ολότητα, κατεύθυνση που εντάσσεται στο πλαίσιο της εθνικής προτεραιότητας της HelMSIC «Ανθρωποκεντρική Φροντίδα».
Εν κατακλείδι, η σχέση μεταξύ των επαγγελματιών υγείας και των ασθενών είναι καίρια για την ουσιαστική επιτυχία της θεραπευτικής σχέσης, και ειδικά στην περίπτωση ασθενών που ανήκουν σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, όπως τα άτομα με εξαρτήσεις, έχει καθοριστικές επιπτώσεις στην υγεία και τη ζωή τους. Έτσι, η συνειδητοποίηση της ευθύνης που φέρουν και η συντονισμένη δράση τους μπορεί να φέρει σημαντικές βελτιώσεις στο πλαίσιο παροχής φροντίδας και να συνεισφέρει στην κατάρριψη του στίγματος που βιώνουν τα άτομα με εξαρτήσεις στο χώρο της Υγείας.
Βιβλιογραφία
- https://nysam-asam.org/about-addiction-medicine/
- van Boekel LC, Brouwers EPM, van Weeghel J, Garretsen HFL. Stigma among health professionals towards patients with substance use disorders and its consequences for healthcare delivery: systematic review. Drug Alcohol Depend. 2013;131(1–2):23–35
- Gilchrist, G., Moskalewicz, J., Slezakova, S., Okruhlica, L., Torrens, M., Vajd, R., & Baldacchino, A. (2011). Staff regard towards working with substance users: a European multi-centre study. Addiction, 106(6), 1114–1125
- Farrugia A, Pienaar K, Fraser S, Edwards M, Madden A. Basic care as exceptional care: addiction stigma and consumer accounts of quality healthcare in Australia. Health Sociol Rev. 2020;1–16
- HelMSIC Policy Document “Εξαρτήσεις και Στίγμα”
- HelMSIC National Priority 2022/23 “Ανθρωποκεντρική Φροντίδα”
Συγγραφή
Καββαδία Ειρήνη, Τοπική Υπεύθυνη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2021/22
Επιμέλεια
Αθανασιάς Γιώργος, Πανελλήνιος Υπεύθυνος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2022/23