Άτομα με εξαρτήσεις και ισότιμη πρόσβαση στην υγεία

Άτομα με εξαρτήσεις και ισότιμη πρόσβαση στην υγεία

Η Υγεία είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα. Η ισότητα στην υγεία επιτυγχάνεται όταν όλοι οι άνθρωποι μπορούν να αξιοποιήσουν πλήρως τις δυνατότητές τους για υγεία και ευεξία. Ωστόσο, ευάλωτες ομάδες, όπως είναι τα άτομα με εξαρτήσεις, έρχονται αντιμέτωπες με διακρίσεις και στίγμα κατά την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας. Το στίγμα της εξάρτησης συχνά ενσωματώνονται σε θεσμικές διαδικασίες και συστήματα, όπως στις δομές υγείας, με αποτέλεσμα τα άτομα με εξαρτήσεις να υποεκπροσωπούνται στη λήψη αποφάσεων  και να λαμβάνουν υπηρεσίες χαμηλότερης ποιότητας.

Ανάλυση κατάστασης

Όπως αναφέρεται στο έγγραφο πολιτικής θέσης της HelMSIC με τίτλο: «Εξαρτήσεις και Στίγμα», δεν υπάρχει κάποιο ενιαίο πλαίσιο λειτουργίας των νοσοκομείων και των λοιπών Δομών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας που να εξασφαλίζει την εκπαίδευση του υγειονομικού προσωπικού στη θεματική των εξαρτήσεων και της προσέγγισης ασθενών ευπαθών κοινωνικά ομάδων. Έγκειται στη διοίκηση της κάθε Δομής Υγείας αν θα διενεργηθεί – προαιρετικά πάντοτε – κάποια εκπαίδευση για τα ανωτέρω, καθώς και στην προθυμία του εκάστοτε επαγγελματία υγείας να συμμετέχει. Ταυτόχρονα, δεν υπάρχει οριζόντια συνεργασία όλων των Δομών Υγείας με συμβουλετικές και θεραπευτικές υπηρεσίες, όπως αυτές του ΟΚΑΝΑ ή του ΚΕΘΕΑ, ώστε να διενεργείται έστω έμμεσα η κατάρτιση των υγειονομικών. Η βιβλιογραφία αποδεικνύει ότι η θεραπεία εξαρτημένων ατόμων στην κοινότητα, με υποστήριξη από την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και τους γενικούς γιατρούς είναι πιο αποτελεσματική́ από την νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική, καθώς και πολύ πιο οικονομική. Κάτι τέτοιο απαιτεί την κατάρτιση του υγειονομικού προσωπικού, συνδυαστικά με την ύπαρξη απαραίτητων υποδομών, ώστε να μπορεί να επιτευχθεί η ολιστική θεραπεία των ατόμων στα δημόσια νοσοκομεία, και εξαλείφοντας τα φαινόμενα της υπoδιάγνωσης, του κοινωνικού στιγματισμού, και της λανθασμένης προσέγγισης από τους υπεύθυνους υγειονομικούς.

Ανθρωποκεντρική Φροντίδα Υγείας

Αποτελεσματικές και υψηλής ποιότητας υπηρεσίες υγείας πρέπει να είναι διαθέσιμες, προσβάσιμες και αποδεκτές από όλους, όπου και όταν τις ζητήσουν, συμπεριλαμβανομένων και των ατόμων με εξαρτήσεις. Επομένως, είναι ιδιαίτερα σημαντική η έννοια της ανθρωποκεντρικής φροντίδας, που βασίζεται σε τέσσερις αρχές: Coordination (Συντονισμός), Enablement (Ενεργοποίηση), Personalisation (Εξατομίκευση) και Dignity (Αξιοπρέπεια).

Ο συντονισμός της φροντίδας έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα, την ασφάλεια και την αποδοτικότητα του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης. Στην πρωτοβάθμια περίθαλψη περιλαμβάνει τη σκόπιμη οργάνωση δραστηριοτήτων φροντίδας και την ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ όλων όσων ασχολούνται με τη φροντίδα του ασθενούς για την επίτευξη ασφαλέστερης και αποτελεσματικότερης φροντίδας. Η ενεργοποίηση αφορά την παροχή βοήθειας και υποστήριξης προς τους ασθενείς όσον αφορά τη συμμετοχή τους στην κοινή διαδικασία λήψης αποφάσεων. Αναγνωρίζεται ότι οι γιατροί δεν είναι σε θέση να αλλάξουν την εμπειρία κάθε ασθενή, ωστόσο οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να προσπαθήσουν να δημιουργήσουν κλίμα ασφάλειας, σεβασμού και συμπερίληψης της γνώμης του ασθενούς και να κατανοήσουν τι είναι πιο σημαντικό για αυτούς, μέσα από μία ολιστική προσέγγιση. Εξατομικευμένη φροντίδα σημαίνει ότι οι άνθρωποι έχουν επιλογή και τη δυνατότητα να ασκήσουν έλεγχο στον τρόπο με τον οποίο σχεδιάζεται και παρέχεται η φροντίδα τους. Βασίζεται στις προτεραιότητες και τις ανάγκες των ασθενών, μέσα σε ένα σύστημα που αξιοποιεί στο έπακρο την τεχνογνωσία, την ικανότητα και τις δυνατότητες των ανθρώπων, των οικογενειών και των κοινοτήτων για την παροχή καλύτερων αποτελεσμάτων και εμπειριών. Η αξιοπρέπεια αποτελεί ηθική προϋπόθεση στην παροχή ανθρωποκεντρικής φροντίδας. Οι άνθρωποι ως ασθενείς και χρήστες υπηρεσιών, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως άτομα, με σεβασμό και αξιοπρέπεια, ενώ κατά την παροχή φροντίδας πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες, οι επιθυμίες και οι προτιμήσεις τους.

Ο ρόλος των δομών υγείας

Οι δομές υγείας μπορούν να έχουν κύριο ρόλο στην επίτευξη της ισότιμης πρόσβασης στην υγεία των ατόμων με εξαρτήσεις. Σύμφωνα με το έγγραφο πολιτικής της HelMSIC «Εξαρτήσεις και Στίγμα», αυτό μπορεί να συμβεί μέσω της μετεκπαίδευσης του υγειονομικού προσωπικού στην προσέγγιση ατόμων με εξαρτήσεις μέσα από τη διενέργεια συστηματικών δραστηριοτήτων, όπως κύκλους σεμιναρίων και βιωματικών προγραμμάτων κατάρτισης, και την ενθάρρυνση για συμμετοχή σε ερευνητικές διαδικασίες και διεπιστημονικές δράσεις επιμόρφωσης.

Ακόμα, είναι ιδιαίτερα σημαντική η συνεργασία με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών και της Πολιτείας και η έμπρακτη υποστήριξη δράσεων οργανώσεων φοιτητών Ιατρικής σχετικά με τις εξαρτήσεις. Επιπρόσθετα, κρίνεται σκόπιμη η ενσωμάτωση στον κανονισμό λειτουργίας τους πολιτικών για την εφαρμογή των αρχών της μη διάκρισης, της ισότητας και της ίσης μεταχείρισης, με έμφαση στην ανάγκη συμπερίληψης των ατόμων με εξαρτήσεις, έχοντας ως στόχο την αξιοπρεπή αντιμετώπιση των ασθενών. Η καταγραφή του αντικτύπου φαινομένων στιγματισμού και διάκρισης προς τα άτομα με εξαρτήσεις είναι επίσης σημαντική καθώς συμβάλλει στην παροχή αξιόπιστων και πλήρως τεκμηριωμένων στοιχείων για τη θέσπιση πολιτικών και δράσεων προς αυτή την κατεύθυνση. Τέλος, είναι απαραίτητη η ενίσχυση της  συνεργασίας των δομών υγείας και με δομές θεραπείας εκτός του συστήματος υγείας, με άξονα την πληρέστερη φροντίδα των ατόμων με εξάρτηση, στο πλαίσιο του συντονισμού της φροντίδας και της διευκόλυνσης της θεραπευτικής διαδικασίας.

Αποτελώντας τη πρώτη γραμμή στην φροντίδα ατόμων με εξαρτήσεις, οι δομές υγείας φέρνουν ένα σημαντικό βάρος της ευθύνης της αντιμετώπισης του φαινομένου, και για αυτό οφείλουν να δρουν ενάντια στο στίγμα και τις διακρίσεις. Εφαρμόζοντας τις αρχές της ανθρωποκεντρικής φροντίδας, οι Δομές Υγείας πρέπει να μάχονται για τη διασφάλιση του ανώτατου επιπέδου φροντίδας για τα άτομα με εξαρτήσεις.

Βιβλιογραφία

1. https://www.who.int/health-topics/health-equity
2. https://www.ahrq.gov/ncepcr/care/coordination.html
3. Joseph-Williams N, Edwards A, Elwyn G. Power imbalance prevents shared decision making. BMJ. 2014 May 14;348:g3178. doi: 10.1136/bmj.g3178. PMID: 25134115
4. https://www.england.nhs.uk/personalisedcare/what-is-personalised-care/
5. North, J. (2020). Achieving Person-Centred Health Systems: Evidence, Strategies and Challenges (European Observatory on Health Systems and Policies) (E. Nolte, S. Merkur, & A. Anell, Eds.). Cambridge: Cambridge University Press
6. HelMSIC National Priority 2022/23 “Ανθρωποκεντρική Φροντίδα”
7. HelMSIC Policy Document “Εξαρτήσεις και Στίγμα”

Συγγραφή

Καββαδία Ειρήνη, Τοπική Υπεύθυνη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2021/22

Επιμέλεια

Αθανασιάς Γιώργος, Πανελλήνιος Υπεύθυνος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2022/23