Η ευθύνη της Πολιτείας στην αντιμετώπιση των εξαρτήσεων και του στίγματος
Οι εξαρτήσεις αποτελούν ένα πολυπαραγοντικό φαινόμενο το οποίο παρουσιάζει άρρηκτη σύνδεση με τις εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Τα άτομα με εξαρτήσεις συχνά γίνονται αποδέκτες συμπεριφορών που αποτελούν προβολή του στίγματος και των προκαταλήψεων που περιβάλλουν τη φύση της εξάρτησης. Την ίδια στιγμή αποτελούν και σοβαρό ζήτημα για τη πολιτεία, λόγω των ποικίλων προβλημάτων που επιφέρει σε αυτή. Ο συνδυασμός των δύο παραπάνω συντελεί στην άμεση ανάγκη επίλυσης της κατάστασης με πολιτειακή παρέμβαση με στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση του φαινομένου.
Ανάλυση κατάστασης
Στην Ελλάδα, υπάρχουν πολλοί δημόσιοι και κυβερνητικοί φορείς των οποίων η δράση εμπίπτει στην θεματική των εξαρτήσεων. Από αυτούς, προέχουν το Υπουργείο Υγείας, το Υπουργείο Παιδείας και το Υπουργείο Δικαιοσύνης, συνδυαστικά με τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας, το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά, καθώς και την Εθνική Επιτροπή Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών. Ωστόσο, παρά την πληθώρα πολιτειακών φορέων που ασχολούνται με τον τομέα των εξαρτήσεων, δεν υπάρχει κάποιος διαπιστωμένος θεσμός που να κατοχυρώνει την εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας στον τρόπο προσέγγισης ατόμων με εξαρτήσεις, στην καταπολέμηση του στίγματος, που σε πολλές περιπτώσεις συνοδεύει και παρεκτοπίζει τα εξαρτημένα άτομα, και στην ευαισθητοποίηση για τις ανάγκες πρόσβασης των ατόμων αυτών στις υπηρεσίες υγείας.
Το Υπουργείο Υγείας, δεν περιλαμβάνει στο Στρατηγικό Σχεδιασμό του στον Τομέα Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων μέριμνα για την κατάρτιση του ανθρώπινου δυναμικού που στελεχώνει τις υπηρεσίες υγείας και κοινωφελείς δομές που προορίζονται για την εκτέλεση του εθνικού σχεδίου, ενώ το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Πληροφόρησης για τα Ναρκωτικά (ΕΚΤΕΠΝ), λόγω υποχρηματοδότησης, δεν καταλήγει να αποτυπώσει την πραγματική κατάσταση για την αντιμετώπιση εξαρτημένων ατόμων στην Ελλάδα. Στο ίδιο πλαίσιο, η δράση του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας θεωρείται ότι δεν επαρκεί για την ενίσχυση του ζητήματος της εκπαίδευσης των επαγγελματιών υγείας στην προσέγγιση των εξαρτημένων ασθενών και της ενημέρωσης του κοινού για την σημασία της ορθής υγειονομικής προσέγγισης των εξαρτημένων ατόμων.
Ταυτόχρονα, η Εθνική Επιτροπή Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών με βασική αρμοδιότητα την εκπόνηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά, έχει παραμείνει αδρανής την τελευταία δεκαετία, από το 2012, οπότε και έληξε το Εθνικό Σχέδιο που υιοθετήθηκε το 2008, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει Εθνικό Σχέδιο Δράσης και ενιαία πολιτική για τις εξαρτήσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Εθνικό Σχέδιο δράσης για τα Ναρκωτικά 2008-2012 είχε προταθεί η σταδιακή μετεξέλιξη του ΟΚΑΝΑ σε Ε.Κ.Α.Ε. – Εθνικό Κέντρο για την Αντιμετώπιση των Εξαρτήσεων, με ευρεία αποστολή κοινωνικής αλληλεγγύης για την κατάρτιση του υγειονομικού δυναμικού της χώρας στο θέμα της προσέγγισης εξαρτημένων ατόμων και την καταπολέμηση του κοινωνικού στιγματισμού, μέσα από την οργάνωση εκπαιδευτικών σεμιναρίων από στελέχη του Ε.Κ.Α.Ε, του ΚΕΘΕΑ και της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας για το προσωπικό του ΕΣΥ και την διανομή εξειδικευμένου εκπαιδευτικού εγχειριδίου σε όλα τα δημόσια νοσοκομεία της χώρας. Ωστόσο, αυτές οι πρωτοβουλίες δεν έχουν περάσει σε διαδικασίες ουσιαστικής εφαρμογής. Για τον λόγο αυτό θεωρείται κρίσιμη η διεπιστημονική σύμπραξη προς το συντονισμό εθνικής δράσης για την ορθή προσέγγιση ασθενών με εξάρτηση και την αποσόβηση του στίγματος μέσω της αξιοποίησης των ευρημάτων των αρμόδιων φορέων (ΕΚΤΕΠΝ, ΕΟΔΥ), τα οποία και πρέπει να ενισχύονται, και των εκπαιδευτικών πρωτοβουλιών της Κοινωνίας των Πολιτών (ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ) συμπεριλαμβανομένων των Οργανώσεων Φοιτητών Ιατρικής.
Κάλεσμα για Δράση
Η HelMSIC, αναλογιζόμενη τις ολέθριες επιπτώσεις που έχει ο κοινωνικός αποκλεισμός για τα άτομα με εξαρτήσεις, τόσο στη διαδικασία απεξάρτησης και αναζήτησης αυτής, όσο και στην αναπαραγωγή των ίδιων των προκαταλήψεων, καλεί τους πολιτειακούς φορείς να δράσουν με γνώμονα την άνευ όρων πρόσβαση σε όλες τις υπηρεσίες υγείας για όλους τους ανθρώπους ανεξαιρέτως, με απόλυτο σεβασμό στα δικαιώματα και την υπόστασή τους.
Η Πολιτεία οφείλει να ενισχύσει τη λειτουργία και το συντονισμό των οργάνων που ασχολούνται με τις εξαρτήσεις, με έμφαση στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας. Προτεραιότητα θα πρέπει να αποτελεί η ενεργοποίηση της Εθνικής Επιτροπής Σχεδιασμού και Συντονισμού για την Αντιμετώπιση των Ναρκωτικών, και η υιοθέτηση Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά. Στη διαδικασία δόμησης και εφαρμογής του η εμπλοκή της Κοινωνίας των Πολιτών είναι καθοριστική για την ανταπόκρισή του στις κοινωνικές ανάγκες και προσδοκίες.
Ακόμα, ο Στρατηγικός Σχεδιασμός του Υπουργείου Υγείας πρέπει να συμπεριλάβει κατευθύνσεις για την εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού που στελεχώνει τις δομές υγείας, ώστε να είναι καταρτισμένοι για την παροχή ανθρωποκεντρικής φροντίδας σε ασθενείς με εξαρτήσεις. Ταυτόχρονα, με την ενίσχυση του ΕΚΤΕΠΝ, η Πολιτεία πρέπει να αναλάβει την ευθύνη της ως προς την σφαιρική ενημέρωση του ευρέος κοινού, παρέχοντας πληροφορίες για τις εξαρτήσεις σε ένα πλαίσιο που αντιτίθεται ανοιχτά στο στίγμα και τις διακρίσεις.
Η διασύνδεση της κρατικής κατεύθυνσης με την κοινωνική πρωτοβουλία θα πρέπει επίσης να αποτελεί σταθερά μέριμνα της Πολιτείας, με την εμπλοκή των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και σχεδιασμού, και τη συνεργασία και υποστήριξη προς φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών. Τέλος, οι πολιτειακοί φορείς οφείλουν να επενδύσουν συνολικά στην κατάρριψη του στίγματος κατά των ατόμων με εξαρτήσεις και να υιοθετήσουν πολιτικές και αρχές λειτουργίας που να προάγουν ενεργά τις αρχές της μη διάκρισης, της ισότητας, και της ίσης μεταχείρισης σε όλες τις υπηρεσίες και βαθμίδες του συστήματος υγείας.
Η Πολιτεία κατέχει το μεγαλύτερο μερίδιο της ευθύνης για το συντονισμό της δράσης ως προς τις εξαρτήσεις, και για αυτό πρέπει να καθοδηγείται από ολιστικές στρατηγικές, που να εξασφαλίζουν την σφαιρική αντιμετώπιση του φαινομένου, από την πρόληψη, στη θεραπεία, και την επανένταξη. Η ανάληψη αυτής της ευθύνης είναι ουσιαστική κοινωνική ανάγκη ως βασικό θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Βιβλιογραφία
- Στρατηγικός Σχεδιασμός του Υπουργείου Υγείας στον Τομέα Αντιμετώπισης των Εξαρτήσεων
- Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά 2008-2012
- HelMSIC Policy Document “Εξαρτήσεις και Στίγμα”
Συγγραφή
Τσιάρα Μαρία, Τοπική Υπεύθυνη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2021/22
Επιμέλεια
Αθανασιάς Γιώργος, Πανελλήνιος Υπεύθυνος για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και την Ειρήνη 2022/23